پژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196220140622تحریمها و جهتگیری صادرات ایران: اقتصاد سیاسی دوران گذر در روابط بینالملل123647FAمحسن شریعتینیامحمدرضا عابدین مقانکیJournal Article19700101در دهههای گذشته کشورهای توسعهیافته مهمترین بازارهای صادراتی ایران بودهاند، اما در سالهای اخیر کشورهای درحالتوسعه به مهمترین مقاصد کالاهای صادراتی این کشور تبدیل شدهاند. بنابراین میتوان مدعی چرخشی استراتژیک در جهتگیری صادراتی ایران شد. واکاوی دلایل چرخش در جهتگیری صادراتی ایران مسئلهای مهم است. هدف مطالعه حاضر، بررسی تأثیر روندهای بینالمللی بر جهتگیری صادراتی ایران با تأکید بر صادرات غیرنفتی است. بهعبارتدیگر، پرسش اساسی این مقاله آن است که چه عواملی زمینههای تغییر در جهتگیری صادراتی ایران را فراهم کردهاند؟ فرضیهای که در پاسخ به این پرسش ارائه شده عبارت از این است که روند انتقال قدرت در اقتصاد سیاسی بینالملل و تشدید تحریمهای غرب علیه ایران، عوامل کلیدی ایجاد تغییر در جهتگیری صادراتی ایران بودهاند. نویسندگان با تحلیل دادههای صادرات ایران در دو دهه اخیر استدلال کردهاند که در جهتگیری صادراتی ایران چرخش رخ داده است. آنان در تبیین دلایل تغییر در جهتگیری صادراتی ایران، خیزش قدرتهای جدید در اقتصاد سیاسی بینالملل و تخاصم تشدیدشونده میان ایران و غرب که بهشکل تحریمهای بینالمللی متجلی شده است را بهعنوان دو عامل اصلی در شکلدهی به چرخش مورد بحث قرار دادهاند. درنهایت از نظر آنان تغییر جهتگیری صادراتی ایران احتمالاً برگشتپذیر نیست و تأثیرات مهمی بر موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک کشور خواهد گذاشت.https://frqjournal.csr.ir/article_123647_6659f4f747c6afcb2c76c25a36e7b361.pdfپژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196220140622کردهای سوریه: الگوی سنجش وزن اقلیت123648FAآرمان سلیمیقدیر نصریJournal Article19700101در پی وقوع درگیری بین نیروهای دولتی، سلفیها و کردهای سوریه و درنهایت تشدید و تطویل بحران داخلی سوریه (2013-2011)، نقش و رویکرد کردهای سوریه در معادلات سیاسی این کشور مورد توجه زیادی قرار گرفته است. کردهای سوریه در حال حاضر کنترل سیاسی و اداری بیشتر مناطق کردنشین را در دست گرفتهاند و در قالب دو جنبش «شورای ملی کردهای سوریه» و «شورای خلق غرب کردستان» در پی کسب آزادی و حقوق مدنی خود هستند. در این میان، بررسی واقعبینانه بودن خواستههای کردها با توجه به ظرفیتها و دشواریهای پیشروی آنها در تحولات آتی سوریه مسئلهای بسیار مهم است. واقعیت این است که در سالهای پس از 2003 و با تثبیت جایگاه کردهای عراق در سطح داخلی این کشور، موجی از تقاضاها از سوی کردهای سوریه برای دفاع و ابراز هویت خود به نقطه حساسی رسیده است. اما در مسیر تحرک کردهای سوری برای کسب خواستههایشان مانند اداره محلی مناطق و یا ایجاد منطقه فدرال در مناطق کردنشین مجموعهای از دشواریهای داخلی، منطقهای و بینالمللی وجود دارد. پیچیدگیهای منطقهای و الزامات بینالمللی، اکنون موضوع کردها را به یک مسئله تبدیل کرده است. در مقاله حاضر، راهحلهای احتمالی این مسئله وارسی میشود و بر این پرسش تمرکز میکنیم که با توجه به مجموعهای از پتانسیلها و دشواریهای سختافزاری و نرمافزاری، کردهای سوریه کدامیک از گزینههای ادغام، خودمختاری و استقلال را در پیش دارند؟ طبیعی است که پردازش و آزمون هریک از سناریوها مستلزم الگویی مناسب و دادههای گوناگون و جدید است. بر همین اساس از «الگوی سنجش وزن اقلیتهای قومی» بهره خواهیم گرفت تا این فرضیه را مورد آزمون قرار دهیم که قابلیتهای سختافزاری و نرمافزاری کردهای سوریه در کنار ملاحظات امنیتی قدرتهای دخیل در امور سوریه، مانع استقلال و نیز باعث کمرنگ شدن احتمال خودمختاری کردهای سوریه شده و آنها را بهسمت خوشهای پرتوان در قالب جمهوری عربی سوریه سوق میدهد.https://frqjournal.csr.ir/article_123648_5a79c793c701f97b0fdbe7d95d59232c.pdfپژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196220140622فتوای رهبری در مورد سلاحهای تخریب جمعی: سرچشمه، اهمیت و تأثیرات123649FAفرهـاد شهابـــی سیرجانیJournal Article19700101از سال ١٣٩١ (٢٠١٢)، وجود، اعتبار و ماندگاری فتوای مقام معظم رهبری علیه سلاحهای تخریب جمعی، از سوی برخی مطبوعات غربی مورد سؤال قرار گرفت و با نگاهی غیرعلمی نفی شد. این مقاله در پی بررسی علمی سؤال مزبور و دریافت پاسخ صحیح به آن است. افزون بر ارائه منابع و متون فتوا که حکمی شرعی ـ حکومتی است به ریشههای تاریخی و استحکام منطقی آن نیز توجه شده است. هدف از این کار، ارائه اطلاعات درست و روشن و بررسی چرایی صدور چنین حکمی، اهمیت و اعتبار آن و دریافت نسبت آن با اصول و قوانین بینالمللی است. ارتباط آن نیز با برخی از مهمترین مشکلات مربوط به صلح و امنیت بینالمللی مورد توجه قرار گرفته است. در این زمینه، به بررسی کموکیف همسوییهای فتوا، بهویژه در بعد حقوقی، با اصول بینالمللی منع اشاعه و خلع سلاح هستهای پرداختهایم. این بررسی نشانگر آن است که فتوای مزبور، هم بر پایبندی ایران به منع سلاحهای تخریب جمعی تأکید دارد و هم در چارچوب ترتیبات بینالمللی پادمان هستهای، بر حق غیرقابل انتزاع ایران به توسعه علمی و فناوری و استفاده صلحآمیز از انرژی و فناوری هستهای توجه دارد. همچنین، در موارد مهم چندی، تعهد پذیرفتهشده از سوی ایران بهواسطه این فتوا، از جامعیت و ماندگاری ماهیتاً برتری نسبت به ان.پی.تی برخوردار است و لذا میتواند بهعنوان زیربنای مستحکمی برای ساخت و توسعه اعتماد بینالمللی نسبت به برنامه هستهای ایران و نیز در حکم پشتوانهای قوی و ماندگار در حمایت از اصول بینالمللی منع سلاحهای تخریب جمعی تلقی شود. با توجه به نقش تعیینکننده آن نسبت به برنامه هستهای ایران، لازم است در سطح ملی، سازوکار قانونی و اجرایی یافته و نیز در عرصه تعاملات بینالمللی بهنحوی برتر مورد بهرهبرداری قرار گیرد.https://frqjournal.csr.ir/article_123649_fe3e74af585a9128cdfec86259513e49.pdfپژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196220140622تحول هویتبنیانِ در سیاست خارجی مصر123650FAحسن احمدیانمحمدرضا مجیدیJournal Article19700101هدف این مقاله، بررسی مبانیِ تحول در سیاست خارجی مصر است. از جنگ جهانیِ دوم تاکنون، سیاست خارجیِ مصر دستکم چهار دوره با قابلیت مطالعه مجزا را تجربه کرده که هریک زمینهها، مبانی و اهداف خاص خود را داشته است. غلبه مؤلفههای هویتی متفاوت در دورههای مختلف، سبب بروز تفاوتهای آشکاری در سیاست خارجی مصر شده است. پان عربیسم دوره جمال عبدالناصر، میهنپرستی دوره سادات، هویتِ دوگانه دوره مبارک و درنهایت هویت اسلامی دولتِ مرسی، هریک چارچوب مفهومی و جهانبینی متفاوتی به سیاستگذار مصری در عرصه سیاست خارجی داده و سبب تنوع آن شده است. اهمیت این بحث افزون بر ارزش تبیینیِ آن، در اعطای چارچوبی برای بررسی آینده تحولات سیاست خارجی مصر و فراتر از آن، سایر کشورهای عربی است. در این مقاله درصدد پاسخگویی به این پرسش محوری هستیم که چرا در چهار دوره اصلیِ سیاست خارجی جمهوریِ مصر، تحولات گستردهای اتفاق افتاده است که این چهار دوره را از منظر اهداف، ابزارها، و رویکردها به جهان پیرامون متفاوت کرده است. فرضیه مقاله آن است که تحولات هویتی، مبنای دگرگونیِ سیاست خارجی بوده و هرگونه تحولِ هویتی در سطح نخبگان حاکم، به تغییر در سیاست خارجی مصر شکل میدهد.https://frqjournal.csr.ir/article_123650_51a4f5a4c37c59cb8e0be7405dcf14be.pdfپژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196220140622تأثیر توافق ژنو بر تحریمهای ایران123651FAشانی هرمزیهادی سمتیJournal Article19700101توافق ژنو نقطه عطفی در صحنه سیاست خارجی ایران بهطور عام و در مورد مناقشه بر سر برنامه هستهای ایران بهطور خاص بوده است. این توافق اندکی پس از روی کار آمدن دولت روحانی، فضای بینالمللی در قبال ایران را تغییر داده و عزم سیاسی دولت جدید برای تعامل سازنده با دنیا را در مصداقی عملی به رخ کشیده است. هرچند این توافق اولیه فارغ از کاستیها نیست، اما تأثیرات مثبت آن در عرصة داخلی و خارجی بسیار قابل ملاحظه است. این مقاله بر آن است تا بهطور مشخص به این پرسش پاسخ دهد که: «تأثیر توافق ژنو بر تحریمها علیه ایران چه بوده است؟». بهنظر نویسندگان توافق ژنو یا برنامه اقدام مشترک بهطور مشخص در چهار سطح تأثیر عمدهای بر تحریمها علیه ایران داشته است: الف) اصل تحریم: اجراییشدن توافق ژنو بهطور مستقیم تخفیف تحریمها را بهدنبال داشته است؛ ب) فضای تحریم: این برنامه، فضای بینالمللی تحریم علیه ایران را نیز تضعیف کرده و مقدمهساز روند غیرامنیتی کردن ایران و برنامه هستهای کشور شده است؛ ج) تحریمکنندگان: توافق ژنو تا اندازهای باعث ایجاد اختلاف میان مجموعه تحریمکنندگان ایران و تغییر وزن و جابهجایی در صف موافقان و مخالفان تحریم شده است؛ د) اهداف تحریم: برنامه اقدام مشترک شکاف و اختلافنظر در اهداف تحریمها در مورد دو قطبِ برچیدن برنامه هستهای ایران و شفافیت و محدودیت برنامه هستهای ایران را آشکار کرده است.https://frqjournal.csr.ir/article_123651_7cbd2490740752981e84910921a34f41.pdfپژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196220140622چهار موج جنبش های اسلامی: تحلیل پدیده خلا تکنیک123652FAروحاله اسلامیJournal Article19700101پس از آنکه کشورهای اسلامی از نظامهای امپراطوری به دولت ملی تغییر شکل دادند مجموعهای از جنبشهای اسلامگرا شکل گرفته است. این جنبشها توسط متفکران و سیاستمدارانی ایجاد شدهاند که قصد داشتهاند با تغییر سیاست داخلی و خارجی وضعیت مسلمانان را بهبود بخشند. با نگاهی تاریخی به جنبشهای اسلامی میتوان آنها را در قالب چهار موج مورد بررسی قرار داد. نکته قابل توجه این است که این چهار موج جنبش اسلامی با شور، اندیشههای همبسته و ایمان و عصبیت فعالیت سیاسی و اجتماعی را آغاز میکنند اما در ادامه بهار جنبش آنها، تبدیل به خزانی یاسآور میشود. این مقاله با تأکید بر چهار موج اصلاحی، انتقادی، رادیکال و مدنی در صدساله اخیر جنبشهای اسلامی، با استفاده از روششناسی اندیشه، شرایط داخلی، شرایط خارجی، استراتژی، سیاستگذاری را میسنجد، تا به این نتیجه برسد که اغلب این موجها از بهار بهسمت خزان حرکت کردهاند و اغلب در رویارویی با زمینه سخت سیاست داخلی و خارجی به علت نداشتن برنامه مشخص شکست خوردهاند.https://frqjournal.csr.ir/article_123652_771f7cc40c4a4748982b43e01096b8fd.pdfپژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196220140622ایران و آفریقای جنوبی: سیر تحول روابط دوجانبه و ظرفیت سنجی آینده123653FAاحمد بخشیJournal Article19700101در تنظیم روابط خارجی هر کشوری درک و تبیین صحیح و کامل از قدرت و توان ملی بهویژه در بعد سیاست خارجی، مقتضیات و ویژگیهای محیط خارجی و قاعده و پارادایم حاکم بر محیط منطقهای و بینالمللی، شناخت فرصتها و آسیبپذیریهای محیطی و تهدیدهای موجود و بسیاری از عوامل دیگر دارای اهمیت است. قاره افریقا با ویژگیهای جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، در عصر پس از جنگ سرد و رونق منطقهگرایی، به یکی از مناطق تأثیرگذار تبدیل شده است که افریقای جنوبی در این مجموعه نقشی کلیدی دارد. این مقاله ضمن بررسی پیشینه روابط ایران و قاره افریقا، بهدنبال بررسی اهمیت روابط ایران و افریقای جنوبی است و بر این فرضیه استوار است که گسترش روابط با قدرت منطقهای و در حال ظهور مانند افریقای جنوبی، ضمن افزایش منافع ملی و تقویت همکاریهای جنوب ـ جنوب، موجب کاهش فشارهای بینالمللی و کشورهای غربی میشود. روش این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است و در کنار آن از ماتریس سوات استفاده شده است تا ضمن بررسی نقاط قوت و ضعف جمهوری اسلامی ایران به فرصتها و تهدیدهای رابطه با افریقای جنوبی پرداخته شود و از این طریق، راهکارهایی را به سیاستگذاران در عرصههای فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ارائه دهد.https://frqjournal.csr.ir/article_123653_a41cc36eb1e9f8725769c16380d616ea.pdf