پژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196420141222پژوهشهای سیاست خارجی در ترازو: تحلیل مقالات علمی درباره سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران123661FAامیر عباسی خوشکارحمیرا مشیرزاده0000-0002-7983-1397فاطمه محروقJournal Article19700101یکی از شاخصهای مهم در شناسایی وضعیت علمی و پژوهشی رشته روابط بینالملل و حوزه مطالعاتی مهم تابع آن یعنی سیاست خارجی در هر جامعهای، شناخت ابعاد مختلف تولیدات علمی آن است. مقالات علمی، به عنوان مهمترین دستاورد پژوهشی و مفهومسازی-نظریهپردازی، از جایگاهی خاص برخوردارند. هدف این مقاله آن است که این وضعیت را در ایران بسنجد و به این سئوال بپردازد که تولیدات علمی در زمینه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (به عنوان یکی از مهمترین حوزههای تحقیقات در سیاست خارجی در ایران)، از نظر روششناختی و موضوعی واجد چه ویژگیهایی است. با توجه به جنبه توصیفی اولیه این پژوهش، فرضیهای ارائه نمیشود و تلاش میشود تصویری کمی از مقالات فارسی نگاشته شده در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سالهای 1388 تا 1392 ارائه شود. 135 مقاله در دسترس از فصلنامههای علمی-پژوهشی معتبر مورد مطالعه قرارگرفته و یافتههای پژوهشی به صورت نموداری، درصدی و آماری ارائه شدهاند و تلاش شده در جهت تبیین هر ویژگی توضیحاتی انتقادی ارائه شود. غلبه رویکرد اثباتگرایانه، سلطه نسبی چهارچوبهای نظری جریان اصلی و غلبه منطق فرضی-قیاسی و روش کتابخانهای در جمع آوری دادهها، برخی از یافتههای پژوهش است که به شکل مبسوط ارائه شده و تلاش شده تبیینی ابتدایی نیز از زمینههای آن ارائه شود.پژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196420141222اسطورههای کهن و نگرش معاصر ایرانیان به نظام بینالملل123662FAعلی محمودیJournal Article19700101اسطورههای ایرانی بر نگاه سیاسی و بینالمللی ایرانیان در گستره تاریخ نقش و کارکرد فراوانی داشته است. در این مقاله با کمک رویکرد سازهانگاری به دنبال آن هستیم تا نشان دهیم اسطورههای ایرانی به عنوان و بهمثابه یکی از سازههای معنایی در ساخت و شکلگیری هویت ایرانی و نیز در نگرش بینالمللی ایرانیان و تعریفی که از خود، دیگری و محیط پیرامونی و بیرونی خود ارائه داده و میدهند، نقش مهمی داشته است. البته آشکار است که در کنار این سازه معنایی، دیگر سازههای معنایی مهمی همانند تاریخ، دین، مذهب، آداب و رسوم، زبان و... نیز در شکلگیری هویت ایرانی تأثیرات مهم و شایستهای داشته و البته همه این سازههای معنایی در ارتباطی پیوسته و با هم است که هویت ایرانی را شکل داده و میدهند. بنابراین پرسش اصلی مقاله این است که: «اسطورههای ایرانی چه کارکرد و نقشی در ترسیم هویت ایرانی و در نگرش ایرانیان به نظام بینالملل داشتهاند؟» در پاسخ این فرضیه را میتوان طرح کرد که: «اسطورههای ایرانی به عنوان یکی از مهمترین سازههای معنایی مشترک در اذهان و افکار همه ایرانیان از طریق ترسیم مرزهای ایران به عنوان عنصر سرزمین، بیان ویژگیهای ایرانیان به عنوان عنصر جمعیت و تعریف کارکرد جامعه ایرانی به عنوان یک دولت - ملّت (عنصر حاکمیّت)، در شکلدهی به هویت ایرانی و نگرش بینالمللی ایرانیان نقش انسجامبخش و هماهنگکننده داشته است». برای اثبات این ادعا نیز درونمایهها و مفاهیم اسطورههای ایرانی بررسی شده و کارکرد آن در دورههای گوناگون تاریخ ایران مورد توجه قرارگرفته است.پژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196420141222معضل ناامنی و واگرایی در منطقه خلیجفارس: راهکارهای نظری123663FAشهروز ابراهیمیمنظر امراییJournal Article19700101خلیجفارس از جمله مناطق مهم و استراتژیک جهان به شمار میآید. این منطقه به دلیل شرایط استراتژیک و ژئواکونومیکی خاص خود از اهمیت ویژهای در مسائل منطقه و جهان برخوردار است. این موقعیت استراتژیکی ممتاز موجب شده است که خلیجفارس از دیرباز شاهد چالش قدرت و رقابت مداوم قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای باشد. در این میان از عوامل مهم و تاثیرگذار مسئله امنیت، ثبات و آرامش منطقه است. بر این اساس، هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی عوامل واگرایی و ناامنی در خلیجفارس و تعیین سطح نیازهای منطقه با توجه به سلسله مراتب نیازهای مازلو و متناسب با آن تعیین الگوی امنیتی مناسب منطقه است. در این راستا عوامل ناامنی در خلیجفارس و الگوی امنیتی متناسب با آن به عنوان سئوال اصلی مطرح میشوند و لذا این فرض را مطرح مینماید که عوامل واگرایی ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی، ژئوکالچری و سیستمی، در قالب حاکم بودن پاردایم واقعگرایی بر منطقه خلیجفارس موجب شدهاند که سیستم خلیجفارس در سطح نیازهای زیستی – امنیتی قرارگیرد و در نتیجه برای تامین امنیت ابتدا باید در جهت حاکم کردن پارادیم نئولیبرال، همگرایی را در سطح منطقه ایجاد نموده و در نهایت الگوی امنیت خودساخته، امنیت را در خلیجفارس برقرار نماید. بنابراین پژوهش حاضر ضمن تبیین مفهوم امنیت، سلسله مراتب نیازهای مازلو و تطبیق آن با الگوی امنیتی واحدها، عوامل واگرایی و ناامنی خلیجفارس و راهکارهای مناسب جهت طراحی الگوی امنیتی مناسب منطقه ترسیم میشود.پژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196420141222مذاکرات هستهای و منازعه ایران و امریکا: کنکاشی در نظریه بلوغ منازعه123664FAالهه کولاییمحمد سلطانی نژادJournal Article19700101ایران و امریکا برای بیش از سه دهه رابطهای منازعهآمیز را تجربه کردهاند. هرچند در این مدت، فرصتهایی برای حل منازعه میان دو کشور وجود داشته است، اما تمامی ابتکارهای حل منازعه با شکست مواجه شدهاند. با وجود این، توافق موقت هستهای میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا (در قالب ایران و 1+5) در آذر 1392، بحثهایی را پیرامون امکان حل منازعه دو کشور، بار دیگر مطرح ساخته است. مهمترین پرسشی که در این زمینه مطرح میشود این است که دلایل حل منازعه هستهای با وجود شکست تمامی ابتکارهای حل منازعه پیشین چیست؟ در پاسخ به این پرسش و با تکیه بر نظریه «بلوغ»، بحث اصلی مقاله حاضر این است که آغاز مذاکرات مستقیم میان ایران و ایالات متحده و رسیدن به توافق هستهای، به دلیل بلوغ منازعه ایران و ایالات متحده در نتیجه «بنبست آزار دهنده دوجانبه» ناشی از مسئله هستهای است. مقاله حاضر در کنار آزمون این فرضیه، با بررسی عواملی که مانع حل منازعه دو کشور در شرایط بلوغ میشوند، چهار سناریو را نیز در مورد آینده منازعه هستهای و اثر آن بر منازعه کلی ایران و ایالات متحده مطرح میکند.پژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196420141222ایران و امریکا در عراق: تنوع کنشها123665FAعلیاکبر اسدیJournal Article19700101روابط ایران و امریکا در طول دهههای گذشته با تضادهای ایدئولوژیک و منازعات و رقابتهای استراتژیک مهمی همراه بوده است. رقابتهایی که بهخصوص در منطقه خاورمیانه تشدید شده و در برخی مواقع دو کشور را در آستانه رویارویی مستقیم نظامی قرارداده است. با این حال، نوع روابط ایران و امریکا در حوزه عراق، الگوی متفاوتی را نشان میدهد و بیانگر فاصله گرفتن دو طرف از منازعات و رقابتهای استراتژیک کلان و تمایل به برخی همکاریهای ضمنی و غیرمستقیم در این حوزه است. برخلاف دو دیدگاه کلان عمده مطرح شده در مورد روابط ایران و امریکا در عراق، یعنی تعاملات و همکاریهای استراتژیک تمامعیار دو طرف یا رقابت و رویارویی کامل طرفین در عراق، در این نوشتار بر این موضوع تاکید میشود که به رغم تضادهای ایدئولوژیک و منازعات و رقابتهای استراتژیک ایران و امریکا در خاورمیانه و تداوم نسبی رقابتها در حوزه عراق، تنگناها و محدودیتهای ژئوپلیتیک این حوزه و مواجه شدن تهران و واشینگتن با برخی تهدیدات مشترک، دو کشور را به سمت نوعی از همکاریهای ضمنی و غیرمستقیم سوق داده است. در نتیجه با متاثر شدن اهداف و رقابتهای استراتژیک ایران و امریکا در عراق از چالشها و تهدیدات نوظهور ناشی از محیط ژئوپلیتیکی خاص عراق و تغییرات آن، بسترهای مهمی برای همکاری ضمنی بین ایران و امریکا در این حوزه بروز یافته است.پژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196420141222جهادیون افراطی و امنیت اروپا123666FAپیروز ایزدیJournal Article19700101به دنبال ظهور پدیده «داعش» و تصرف مناطقی از خاک سوریه و عراق توسط این گروه افراطی، اینک این خطر در کشورهای اروپایی به وجود آمده است که مسلمانانی که از این کشورها برای شرکت در عملیات نظامی جهت سرنگونی دولت بشار اسد به سوریه رفته بودند، پس از بازگشت به کشورهای خود با اقدام به حملات تروریستی امنیت داخلی کشورهای اروپایی را با تهدید جدی روبرو سازند. سابقه وقوع حملات تروریستی در این کشورها و رویدادهایی نظیر حمله اخیر به نشریه شارلی ابدو در پاریس، به این نگرانیها دامن زد. از همینرو، کشورهای اروپایی در پی اتخاذ و تشدید تدابیری در جهت جلوگیری از ورود این افراد به کشور و نیز پیشگیری از افراطگرایی نزد مسلمانان مقیم برآمدند. اما مسئله مهم این است که چرا مسلمانان اروپا به افراطگرایی و اعمال خشونتآمیز تمایل پیدا میکنند. مقاله حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که علل گرایش مسلمانان اروپا به دیدگاههای افراطی و خشونت چیست؟ فرضیه این مقاله آن است که عوامل اجتماعی و فردی در دو سطح کلان و خرد میتوانند تبیینکننده رفتار افراد در زمینه گرایش به افکار افراطی و خشونتآمیز باشند. آن گونه که در این مقاله استدلال میشود، عوامل در سطح کلان تبیینکننده محیطی هستند که زمینهساز گرایش مسلمانان به این گونه افکار است؛ اما اینکه کدام گروه از افراد این افکار را میپذیرند، توسط عوامل موجود در سطح خرد قابل تبیین است.پژوهشـکده تحقیقـات راهبردی
مجمـع تشخیـص مصلـحت نظـامفصلنامه روابط خارجی2008-54196420141222سیاست خارجی ایالات متحده و نهادهای غیردولتی امریکایی123667FAفرهاد عطاییمحمدعلی رفیعیJournal Article19700101شناخت نهادهای غیردولتی امریکایی و نقش آنها در سیاست خارجی ایالات متحده نیازمند بررسی ماهیت و فعالیت آنهاست. نقش تاریخی کمک خارجی در پیشبرد اهداف سیاست خارجی امریکا از یکسو و نفوذ و تأثیرگذاری فعالیتها و برنامههای موسسههای داوطلبانۀ امریکایی در قالب کمک خارجی از سوی دیگر، پیوند بین سیاست خارجی امریکا و موسسههای داوطلبانۀ امریکایی را اجتنابناپذیر ساخته است. از همینرو، از زمان جنگ جهانی دوم، موسسهها نقش مهمی در تلاشهای امریکا در زمینۀ بهبود و توسعۀ بینالمللی داشتند. به همین دلیل هم فعالیت موسسهها کاملاً تابعی از سیاستهای ایالات متحده بوده است و فراز و نشیب بسیار داشته است. در عمل، موسسهها کاری را انجام میدهند که دولت امریکا میخواهد به عنوان بخشی از سیاست خارجیاش انجام شود. در این مقاله که از آغاز جنگ جهانی دوم تا پایان ریاست جمهوری جورج بوش دوم را تحلیل میکند، تلاش میکند تا از میان تحولات تاریخی، ارتباط بین نهادهای غیردولتی امریکایی و سیاست خارجی این کشور را دریابد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد هر زمانی که بودجههای دولتی افزایش یافته، پیامد آن افزایش وابستگی موسسهها به دولت و در نتیجه هماهنگ شدن آنها با سیاست خارجی امریکا بوده است. همچنین نشان داده شده دولت ایالات متحده در پی کنترل و نظارت بر فعالیتهای موسسهها بوده است. طی این زمان حدوداً 70 ساله، هرگاه دولت در عرصۀ بینالملل نیاز داشت تا با کمکهای خارجی سیاستهای خود را پیش ببرد، بودجههای هنگفتی به این نهادها اختصاص داده است. این اقدام بر عملکرد موسسهها تأثیر میگذاشته است. این تأثیرگذاری در فعالیتهای همسوی موسسهها و دولت خود را نشان میداد.