1
دانشجوی دکتری اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
2
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
چکیده
پیوند اقتصاد و سیاست در دو حوزه داخلی و بین‌المللی که شکل‌دهنده دیپلماسی اقتصادی محسوب می‌شود، یک امر ضروری برای توسعه است. به همین دلیل دولت‌هایی که دغدغه توسعه دارند، این مهم را سرلوحه سیاست‌گذاری‌های خودشان قرار می‌دهند. پژوهش حاضر نیز در پی پاسخگویی به این پرسش اصلی است که اقتصاد و به‌ویژه دیپلماسی اقتصادی در سیاست خارجی ج.ا.ایران از چه جایگاهی (نقش و اهمیت) در طول چند دهه اخیر برخوردار بوده است؟ ادعای پژوهش آن است که توجه صرف به مسائل امنیتی و نادیده گرفته شدن اهداف اقتصادی مورد تأکید اسناد بالادستی در جهت‌گیری‌های سیاست خارجی باعث شده است که دولت‌های ج.ا.ایران استراتژی اقتصادی مشخصی در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی نداشته باشند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که نبود استراتژی‌‌های اقتصادی مشخص موجب نوسان در سیاست خارجی ج.ا.ایران در طول چهار دهه انقلاب و به‌ویژه از سال ۱۳۶۸ تاکنون شده است. پیگیری سیاست‌های مقطعی در اقتصاد سیاسی سیاست خارجی دولت‌های ج.ا.ایران و محقق نشدن اهداف پیش‌بینی شده در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله، از ویژگی‌های این دوران محسوب می‌شود که از پیامدهای آن می‌توان به عدم مقاوم‌سازی اقتصاد ملی، جهت‌گیری انفعالی در سیاست خارجی کشور و اثر پذیری تحریم‌ها اشاره کرد. بدین ترتیب در این پژوهش سعی می‌شود با استفاده از رویکرد توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع اسنادی موضوع مذکور مورد بررسی قرار گیرد.
ابوطالبی، حمید (۱۳۸۷). «نقش مفاهیم مبنایی در سیاست خارجی توسعه‌گرا». مجموعه مقالات کنفرانس سیاست خارجی توسعه‌گرا. تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
افضلی، رسول و وحید کیانی (۱۳۹۱). «ارزیابی سیاست خارجی ایران در حوزه دیپلماسی اقتصادی در چهارچوب برنامه توسعه ۱۳۸۹-۱۳۸۴». فصلنامه اطلاعات سیاسی _ اقتصادی. ش۲۸۹. صص 126-139.
ــــــــــــــ (۱۳۹۲). «بررسی و ارزیابی وضعیت روابط خارجی ایران در برنامه چهارم توسعه». فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان. ش1. صص105-136.
بررسی‌های بازرگانی (۱۳۷۸). «استفاده از منابع خارجی در طرح‌های صادرات‌گرا». ش۱۵۰. صص21-24.
بهرامی، سجاد (۱۳۹۸). «نخبگان و ائتلاف سیاسی مسلط و ظهور دولت توسعه‌گرای سنگاپور: نتایج و دستاوردها». فصلنامه روابط خارجی. ش۴۱. صص161-190.
پوراحمدی، حسین و جمعی از همکاران (۱۳۸۸). دیپلماسی نوین: جستارهایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: وزارت امور خارجه.
تاجیک، محمدرضا و سید جلال دهقانی فیروزآبادی (۱۳۸۲). «الگوهای صدور انقلاب در گفتمان‌های سیاست خارجی ایران». فصلنامه راهبرد. ش۲۷. صص61-80.
خبرگزاری صداوسیما. «نگاهی به روند تحریم‌های صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، ۲۴ اسفندماه ۱۳۹۴». قابل‌دسترسی در: http://www.iribnews.ir
دلفروز، محمدتقی (۱۳۹۳). دولت و توسعه اقتصادی: اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولت توسعه‌گرا. تهران: انتشارات آگاه.
دهقان، حوریه و علیرضا سمیعی اصفهانی (۱۳۹۶). «رویکرد دولت سازندگی به جهانی‌شدن اقتصاد و تأثیر آن بر روابط دولت _ بازار در دهه دوم انقلاب». فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی. ش۳. پ۴۹.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (۱۳۸۷). «ضرورت‌ها و کارکرد دیپلماسی در سیاست خارجی توسعه‌گرا». مجموعه مقالات کنفرانس سیاست خارجی توسعه‌گرا. تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و مرتضی دامن‌پاک جامی (۱۳۹۵). «دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی؛ ارزیابی ۲۵ سال روابط اقتصادی ایران و جمهوری‌ها پس از استقلال». فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز. ش۹۶. صص25-65.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و فیروزه رادفر (۱۳۸۸). «الگوی صدور انقلاب در سیاست خارجی دولت نهم». فصلنامه دانش سیاسی. ش۱۰. صص123-150.
رحیمی‌فر، مهری (۱۳۸۱). «بررسی عملکرد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران طی سال‌های 1335-1381». مجله اقتصادی. ش۱۵ و ۱۶. صص3-16.
رستمی، مجتبی و فرشید نمامیان (۱۳۹۸). «مضامین و چالش‌های نقش راهبردی دیپلماسی اقتصادی در توسعه تجارت خارجی ایران». فصلنامه روابط خارجی. ش۴۴. صص63-80.
رضایی، علیرضا و قاسم ترابی (۱۳۹۲). «سیاست خارجی دولت حسن روحانی، تعامل سازنده در چهارچوب دولت توسعه‌گرا». فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی. ش۱۵. صص131-162.
روزنامه دنیای اقتصادی. «مجبور به توقف صادرات زعفران هستیم». اول خردادماه ۱۳۹۷. قابل دسترسی در: https://donya-e-eqtesad.com
ساعی، احمد و فرشته پیام (۱۳۹۱). «تأثیر درآمدهای نفت بر جهت‌گیری سیاست خارجی دولت نهم». دانشنامه حقوق و سیاست، ش۱۷. صص87-103.
سایت معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان تهران. قابل دسترسی در: http://www.tccim.ir
سجادپور، محمدکاظم (۱۳۸۳). سیاست خارجی ایران: چند گفتار در عرصه‌های نظری و عملی. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
سلیمانی، فاطمه (۱۳۹۴). «الزامات تقویت دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در شرایط پساتحریم». معاونت پژوهش‌های سیاسی _ حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
سوری، جواد (۱۳۸۴). «از تنش‌زدایی تا تعامل سازنده و مؤثر؛ بازتاب جهانی‌شدن بر سیاست خارجی خاتمی». فصلنامه راهبرد. ش۳۶. صص181-202.
سیف زاده، حسین و سعید ملکی (۱۳۸۷). «نظم نوین، بنیان‌های ذهنی و جهت‌گیری‌های توسعه‌ای در سیاست خارجی». مجموعه مقالات کنفرانس سیاست خارجی توسعه‌گرا. تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
عیوضی، محمدرحیم (۱۳۸۷). «تحلیل بر سیاست خارجی آقای دکتر محمود احمدی‌نژاد». فصلنامه راهبرد و توسعه. ش14. صص209-230.
قانون برنامه پنج ساله اول تا ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. قابل دسترسی در: http://rc.majlis.ir
لفت ویچ، آدریان (۱۳۸۵). دولت‌های توسعه‌گرا «پیرامون اهمیت سیاست در توسعه». ترجمه: جواد افشار کهن. مشهد: مرندیز، نی نگار.
محمدی، منوچهر (۱۳۸۶). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اصول و مسائل. تهران: نشر دادگستر.
ملکی، عباس (۱۳۸۵). «مفاهیم مطرح و فرایند انجام در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه راهبرد. ش5. صص55-86.
موثقی، احمد (۱۳۸۵). «اقتصاد سیاسی ایران در دوره جمهوری اسلامی». فصلنامه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. ش۷۱. صص311-354.
موثقی، احمد (۱۳۹۲). «بررسی دخالت دولت در اقتصاد و برنامه‌ریزی توسعه». مجله اجتماع و توسعه.ش1. صص28-31.
موسوی شفائی، مسعود و فرزانه نقدی (۱۳۹۴). «اقتصاد سیاسی بین‌الملل ایران در دوران پساتحریم». فصلنامه روابط خارجی. ش۲۸. صص21-62.
موسوی نیا، سید رضا (۱۳۸۷). «اولویت سیاست خارجی ایران در دوره سازندگی». فصلنامه راهبرد. ش۴۷. صص79-96.
Bolesta, A. (2007). China as a developmental state. Montenegrin Journal of economics, 3(5), 105-111.
Dadzie, R. B. (2012). Developmental state and economic development: Prospects for Sub-Saharan Africa. Journal of Sustainable Development, 5(9), 14.
Fritz, V., & Menocal, A. R. (2007). Developmental states in the new millennium: Concepts and challenges for a new aid agenda. Development Policy Review, 25(5), 531-552.
Islahi, A. A. (2006). The emergence of mercantilism as a reaction against Muslim power: some of the evidences from history.
Jathol, I., Qazafi, M., & Husain, T. (2017). Iran’s Changing Foreign Policy Trends. Asian Social Science, 13(6), 95.
Landsberg, C., & Georghiou, C. (2015). The foreign policy and diplomatic attributes of a developmental state: South Africa as case study. South African Journal of International Affairs, 22(4), 479-495.
Leftwich, Adrian, and Steve Hogg. (2007). "The case for leadership and the primacy of politics in building effective states, institutions and governance for sustainable growth and social development." Background Paper 1.
Maroufkhani, P. The Developmental State: Theoretical Understanding of the State and Economic Development in East Asia.
Okeke, D. (2016). Introducing Neo-mercantile Planning Theory. In Integrated Productivity in Urban Africa. Springer, Cham.
Rakel, E. P. (2007). Iranian foreign policy since the Iranian Islamic Revolution: 1979-2006. Perspectives on Global Development and Technology, 6(1), 159-187.
Routley, L. (2012). Developmental states: a review of the literature.
Spohr, A. P., & Silva, A. L. R. D. (2017). Foreign Policy’s Role in Promoting Development: the Brazilian and Turkish Cases. Contexto Internacional, 39(1), 157-178.
Stojčić, N., & Orlić, E. (2016). Foreign Direct Investment and structural transformation of exports. Ekonomska misao i praksa, (2), 355-378.
Van der Hoeven, S. E. (2016). The Iranian Revolution: An Interdisciplinary Approach (Bachelor's thesis).
Wong, J. (2004). The adaptive developmental state in East Asia. Journal of East Asian Studies, 4(3), 345-362.
Yegin, Abdullah. (2014). Iranian Foreign Policy on the 35th Anniversary of the Islamic Revolution, SETA PERSPECTIVE, and NO: 4FEBRUARY.
Yu, F. L. T. (2017). Neo-Mercantilist Policy and China's Rise as a Global Power. Contemporary Chinese Political Economy and Strategic Relations, 3(3), 1043-XV.
اسلامیان, مجتبی, حبیبی, رحمان. (1399). اقتصاد سیاسی در سیاست خارجی ج.ا.ایران؛ با تأکید بر سیاست خارجی دولت توسعه‌گرا. فصلنامه روابط خارجی, 12(2), 337-365.
MLA
مجتبی اسلامیان; رحمان حبیبی. "اقتصاد سیاسی در سیاست خارجی ج.ا.ایران؛ با تأکید بر سیاست خارجی دولت توسعه‌گرا". فصلنامه روابط خارجی, 12, 2, 1399, 337-365.
HARVARD
اسلامیان, مجتبی, حبیبی, رحمان. (1399). 'اقتصاد سیاسی در سیاست خارجی ج.ا.ایران؛ با تأکید بر سیاست خارجی دولت توسعه‌گرا', فصلنامه روابط خارجی, 12(2), pp. 337-365.
VANCOUVER
اسلامیان, مجتبی, حبیبی, رحمان. اقتصاد سیاسی در سیاست خارجی ج.ا.ایران؛ با تأکید بر سیاست خارجی دولت توسعه‌گرا. فصلنامه روابط خارجی, 1399; 12(2): 337-365.
)