تحول الگوی روابط قطر و عربستان سعودی از شراکت تا رقابت راهبردی (2011-2021)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم سیاسی، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکز، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

3 دانشجوی دکتری مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

روابط عربستان سعودی و قطر در سال‌های اخیر، از همکاری و تعامل به تقابل و تخاصم تغییر جهت داده است. پس از تحولات جهان عرب در سال 2011 اختلافاتی جدی روابط دو کشور را تحت تأثیر قرار داد و سرانجام در سال 2017 به قطع روابط آن‌ها منجر شد و علی‌‌رغم برقراری مجدد روابط بعد از نشست العلا در ژانویه 2021، دو طرف نتوانسته‌‌اند روابط خود را عادی‌‌سازی کنند. دشمنی دوحه و ریاض در سطوح همسایگی و منطقه‌‌ای بر اساس گزاره‌‌های نظری «سازه‌‌انگاری» قابل تحلیل است، چراکه برداشت متفاوت این دو بازیگر از هویت اسلامی و عربی و ساخت اجتماعی قبیلگی به‌‌عنوان عنصری کلیدی در قوام‌‌بخشی به همگرایی یا واگرایی این ‌‌دو عمل کرده است. بر این مبنا، پرسش اصلی مقاله حاضر این بوده که «چگونه تصور و برداشت عربستان سعودی و قطر از مسائل و موضوعات ملی و منطقه‌ای به تغییر الگوی سیاسی روابط در دو بازه زمانی (2017-2011) و (2021-2017) منجر شده است؟» و در این ارتباط، این فرضیه به آزمون گذاشته شده که برداشت متفاوت عربستان سعودی و قطر از اسلام سیاسی، نقش منطقه‌‌ای و رقابت‌‌های بین‌‌خاندانی، آن‌ها را دچار چالش و تنش در حوزه مسائل هویتی، سرزمینی و منطقه‌‌ای با یکدیگر کرده است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات لازم به روش کتابخانه‌‌ای یا از منابع اینترنتی گردآوری شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Qatari-Saudi Arabia Model of Relations from Partnership to Strategic Competition (2011-2021)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Baqer Khodadadi 1
  • Mohammad Nasehi 2
  • Seyed Morteza Oreizi 3
1 Ph.D. in Political Science, Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran.
2 Ph.D. student in Political Science, Razi University, Kermanshah, Iran.
3 Ph.D. student in Regional Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In recent years, relations between Saudi Arabia and Qatar have shifted from cooperation and interaction to confrontation. The Disputes that seriously affected their relations after the evolution in the Arab world in 2011 until their severance in 2017. Despite the resumption of relations after the Al-Ula meeting in January 2021, the two sides have not been able to normalize their relations. The hostility between Doha and Riyadh at the neighborhood and regional levels can be analyzed based on structural theories propositions. Because the two actors' different perceptions of Islamic and Arabic identity and tribal social construction have acted as a key element in the consolidation or divergence of the two. Accordingly, the main question of the present article is "how the perception of Saudi Arabia and Qatar on national and regional issues has led to a change in the political pattern of relations in the two time periods (2017-2011) and (2021-2017)? In this regard, the hypothesis is that, the different perceptions of Saudi Arabia and Qatar of political Islam, their role in the regions and inter-family rivalries, have led them to challenge each other in the field of identity, territorial and regional issues. The present research is of descriptive-analytical type and the required information has been collected by library and internet methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saudi Arabia
  • Qatar
  • Structuralism
  • Arabic Identity
  • Political Islam

مراجع

آقایی، سید داود. رسولی، الهام (1388). سازه‌انگاری و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال اسرائیل. فصلنامه سیاست، 39(1)، 1-16.
جمشیدی، محمدحسین. شامیری، افشین (2018). تبیین ارتباط فرهنگ و قدرت در روابط بین‎الملل نگرش‌های انتقادی، پساساختارگرا، سازه‎انگار. پژوهش‌نامه ایرانی سیاست بین‌الملل، 7(1)، 29-52.
دارابی، علی (1394). سازه‌انگاری، چارچوبی نظری برای تبیین منازعه ایران و امریکا. فصلنامه سیاست خارجی. 29(2)، 52-33.
زیبائی، مهدی (1399). ظهور قدرت‌های متوسط نوظهور در خاورمیانه جدید: امارات متحده عربی و قطر. فصلنامه روابط خارجی، 12(2)، 309-336.
شیرازیان، مهدی. کشیشیان، گارینه (1398). نقش هویت در روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از 2005 تا 2018 با تأکید بر نظریه سازه‌انگاری. فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، 15(49)، 101-123.
صبوری، ضیاءالدین. صالحیان، تاج‌الدین (1392). آزمون‌پذیری نظریه سازه‌انگاری در بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت‌های نهم و دهم (1391-1384). پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 3(10)، 161-202.
عسگر خانی، ابومحمد. منصوری مقدم، جهانشیر (1389). همکاری و منازعه در روابط بین‌الملل: نگاهی به نظریه سازه‌انگارانه «الکساندر ونت». فصلنامه سیاست، 40(3)؛ 189-208.
فرجی، محمدرضا (1399). راهبردهای سیاست خارجی در وضعیت گذار قدرت: ایران و عربستان سعودی. فصلنامه روابط خارجی، 12(3)، 519-549.
معینی علمداری، جهانگیر. راسخی، عبداله (1388). روش‌شناسی سازه‌انگاری در حوزه روابط بین‌الملل. فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 1(4)، 183-214.
عریضی میبدی، سید مرتضی (1400، 8 تیر). قطر: پایان بحران یا بحران بی‌پایان؟ پژوهشکده تحقیقات راهبردی.https://csr.ir/fa/news/1411
خبرگزاری ایرنا (1397، 27 شهریور). پیشینه تاریخی قبایل در منطقه دلیل اصلی بحران قطر است. خبرگزاری ایرنا. www.irna.ir/news/83481220/
امین، رنا (2017، 20 نوفمبر). قبیلة «الهواجر» القطریة: «المرتزقة» یحکمون الدوحة ویعادون الخلیج. یوم اسابیع. https://www.youm7.com/story/2017/11/209
آر تی. (2020، 12 مای). هل تراجعت مصر والسعودیة عن عزل قطر بحریا بعد عامین من الإعلان عن قناة «سلوى»؟ آرتی.
https://arabic.rt.com/middle_east/1113190-%D9%87%D9%84-/
بی‌‌بی‌‌سی العربیه. (2017، 6 یونیو). العلاقات القطریة - السعودیة: تاریخ حافل بالخلافات والتوترات. بی‌‌بی‌‌سی العرببه. https://www.bbc.com/arabic/middleeast-40172427
الحسین، الابراهیم. (2020، 20 مایو). شیخ بنی هاجر یکشف سبب سحب جنسیته القطریة. العربیه.
https://www.alarabiya.net/arab-and-world/gulf/2017/09/30/
الخلیج اونلاین. (2018، 17 ابریل). ملفان قد یضعان التحالف الإماراتی السعودی فی مهب الریح. الخلیج اونلاین. https://alkhaleejonline.net
الخلیج اونلاین. (2018، 26 یولیو). نیویورک تایمز: «إسرائیل» والسعودیة والإمارات دعمت الانقلاب على مرسی. الخلیج اونلاین.http://cli.re/gA4AaD
دویتشه فیله. (2018، 10 مارس). تفاصیل وأهداف مشروع قناة سلوى السعودی لتحویل قطر إلى جزیرة. دویتشه فیله. https://p.dw.com/p/2vmRD
الرنتیسی، محمدسمیر. (2013). السیاسة الخارجیة القطریة تجاه بلدان الربیع العربی والقضیة الفلسطینیة. [اطروحه ماجیستر. جامعه الاقصی فلسطین].
سعودی لیکس. (2019، 23 دیسمبر). دعم نظام آل سعود لحفتر یحمله مسئولیة جرائمه فی لیبیا. سعودی لیکس https://saudileaks.org/
الشبکة العربیة لمعلومات. (2005، 13 ابریل). قطر: العقاب الجماعی والفصل والتشرید لأسر بأکملها نزع الجنسیة القطریة عن الآلاف من قبیلة أل مٌرة. الشبکة العربیة لمعلومات حقوق الإنسان. http://www.anhri.net/press/05/pr0413.shtml
العرب. (2017، 8 یونیو). تفاصیل دور قطری فی تصعید أحداث 2011 بالبحرین. العرب. https://alarab.co.uk/ -
العین الاخباریه. (2019، 10 اغسطس). شیخ قبیلة الهواجر: النظام القطری یعیق مواطنیه عن الحج وتحمیه قوات أجنبیة. العین الاخباریه. https://al-ain.com/article/sheikh-hawajir-qatar-good-people-pilgrimage
العین الإخباریة. (2017، 20 سبتمبر). قطر فی لیبیا... أصابع التقسیم وتمویل جماعات الإرهاب. العین الإخباریة. https://al-ain.com/article/qatar-in-libya-support-for-terrorism
العین الإخباریة. (2020، 20 سبتمبر). قطر وترکیا فی لیبیا... سر توتر علاقة حلفاء الإرهاب. العین الإخباریة https://al-ain.com/article/expert-turkish-qatari-tension-over-libya
فواز، علی. (2017، 19 یونیو). أصل الحکایة... هذا ما حصل بین السعودیة و قطر. المیادین. https://www.almayadeen.net/files/720820
مدحت، سمر. (2016، 25 فبرایر). 7 دول اعتبرت الإخوان «جماعة إرهابیة». الوفد. https://alwafd.news/article/1059666
المرصد السوری لحقوق الانسان. (2020، 15 اغسطس). 400 مرتزق یصلون إلى قطر للتدریب. المرصد السوری لحقوق الانسان. https://www.syriahr.com/
نصیر، احمد. (2019، 30 یونیو). مؤامرات قطر ضد البحرین... القصة الکاملة وما خفی أعظم. العین. https://al-ain.com/article/qatar-bahrain-conspiracy
نصیر، احمد. (2020، 17 یونیو). قطر والحوثیون... تسریب جدید یکشف المؤامرة على السعودیة. العین. https://al-ain.com/article/qatar-houthis-leak-reveals-saudi-arabia
نورالدین، فایز. (2017، 28 سبتمبر). ورقة القبائل... سلاح سعودی قدیم جدید فی الخلیج. العربی جدید.
https://www.alaraby.co.uk/%D9%88%D8%B1%D9%82%D8%A9-
وکاله الانبا السعودیه. (2017، 5 یونیو). المملکة تقطع العلاقات الدبلوماسیة والقنصلیة مع دولة قطر. وکاله الانبا السعودیه https://www.spa.gov.sa/1637273
وکالة الأناضول. (2021، 11 ابریل). قطر: التبادل التجاری مع ترکیا ارتفع بنسبة 100 بالمئة. وکالة الأناضول.https://aa.com.tr/ar/2205566
الهلیل، احمد و شریم، شیخ طالب. (2019). بن شریم: نظام الحمدین حاول إغرائی بالمال وأدرک أنی لست کالقرضاوی. مجله الریاض.https://www.alriyadh.com/1737771
Al Arabiya. (2020, May 20). Arab coalition Suspends qatar's participation in Yemen. Al Arabiya English. https://english.alarabiya.net/en/News/ gulf/ 2017/06/05/ Arab-coalition-suspends-Qatar-s-participation-in-Yemen. html.
Al Jazeera. (2015, September 7). Qatar deploys 1,000 ground troops to fight in Yemen. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2015/9/7/qatar-deploys-1000-ground-troops-to-fight-in-yemen.
Al Jazeera. (2017, June 9). Timeline of Qatar-GCC disputes from 1991 to 2017. Al Jazeera. from https://www.aljazeera.com/features/2017/6/9/timeline-of-qatar-gcc-disputes-from-1991-to-2017. https://adnanabuamer.com/uploads/documents/751k8.pdf
Al Jazeera. (2019, November 25). Erdogan: Turkey-Qatar military base serves REGIONAL 'STABILITY'. Al Jazeera. https:// www.aljazeera.com/ news/ 2019/11/25/ erdogan- turkey- qatar-military-base-serves-regional-stability.
Aljazeera. (2018, march 4). New details revealed on 1996 coup attempt against Qatar. Aljazeera. https://www.aljazeera.com/news/2018/03/al-jazeera-reveals-details-1996-coup-attempt-qatar-180304200532130.htm.
AlQassemi, S. S. (2011, July 21). How Saudi Arabia and QATAR became friends. Foreign Policy. from https://foreignpolicy.com/2011/07/21/how-saudi-arabia-and-qatar-became-friends/.
AlQassemi, S. S. (2011, July 21). How Saudi Arabia and QATAR became friends. Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2011/07/21/how-saudi-arabia-and-qatar-became-friends/.
Amiridiwan. (2021). Sheikh Mohammed Bin Thani. Amiridiwan. https://www. diwan. gov.qa/ about-qatar/ qatars-rulers/ sheikh-mohammed-bin-thani? sc_lang=en.
Asharq Al-Awsat. (2019, August 14). New Turkish military base in Qatar set to be inaugurated in autumn. Awsat. https://english.aawsat.com//home/ article/ 1856936/new- turkish- military- base-qatar- set-be- inaugurated-autumn.
Black, I. (2011, August 7). Bahrain protests to Qatar Over al-jazeera film. The Guardian. https:// www. theguardian. com/ world/ 2011/aug/07/bahrain-protests-qatar-aljazeera-film.
Cunningham, E. (2014, May 21). Egypt's break with Qatar could contribute to a scorching summer for country's residents. The Washington Post. https:// www. washingtonpost.com/world/middle_east/egypts-break-with-qatar-could- contribute- to-a-scorching- summer- for-countrys- residents/ 2014/05/21/ c3cf1172-cd5d-4fed-8981-ea0142e75ab7_story.html.
Egypt Today. (2017, August 3). How did qatar back the Houthis in Yemen? EgyptToday. https://www.egypttoday.com/Article/1/15264/How-did-Qatar-back-the-Houthis-in-Yemen.
Finn, T. (2017, June 8). Qatar vows no surrender in Gulf crisis as U.S., KUWAIT SEEK SOLUTION. Reuters. https://www.reuters.com/article/ us-gulf-qatar-idUSKBN18Z1C9.
Fisher, M. (2017, June 13). How the saudi-qatar Rivalry, Now Combusting, reshaped the Middle East. The New York Times. https://www.nytimes. com/ 2017/06/13/world/ middleeast/ how-the-saudi-qatar-rivalry-now-combusting-reshaped-the-middle-east.html.
Hauslohner, A. (2013, November 6). Egypt's Muslim Brotherhood FINDS havens abroad. The Washington Post. https://www. washingtonpost. com/ world/ middle_east/ egypts-muslim- brotherhood- finds-havens-abroad/ 2013/11/05/ 438f2dfe-463a-11e3-95a9-3f15b5618ba8_ story. html.
Helfont, S. (2009, November). The Sunni Divide: Understanding Politics And Terrorism In The Arab Middle East. FOREIGN POLICY RESEARCH INSTITUTE. https://www.fpri.org/wp-content/uploads/2009/11/helfont_ s_ monograph_final.pdf.
Ingle. (2020, May 26). Newcastle takeover in serious doubt as WTO Rules pirate TV channel is Saudi. The Guardian. https://www. theguardian. com/football/2020/may/26/newcastle-takeover-in-serious-doubt-as-wto-rules-pirate-tv-channel-is-saudi.
Kamrava, M. (2015). Qatar: Small state, big politics. Cornell University Press.
KODUVAYUR, VARSHA. (2019, October 25). Qatar extends support for Turkey's assault in Northern Syria. Foundation for Defense of Democracies (FDD). https://www.fdd.org/analysis/2019/10/25/qatar-extends-support-for-turkeys-assault-in-northern-syria/.
Middle East Eye. (2017, August 15). Qatar and the Gulf crisis: How it's dividing Yemen. Middle East Eye. https://www.middleeasteye.net/news/ qatar-and-gulf-crisis-how-its-dividing-yemen.
Middle East Monitor. (2017, June 14). Timeline: Arab rift with Qatar. Middle East Monitor. https://www.middleeastmonitor.com/20170614-timeline-arab-rift-with-qatar/.
Narayanan, A., Sergie, M., & Martin, M. (2019, February 17). Bankers Are Sick of Choosing Sides Between Qatar and Saudi Arabia. Bloomberg. https:// www. bloomberg. com/ news/ articles/ 2019-02-17/ bankers- are-sick-of-choosing-sides-between-qatar-and-saudi-arabia.
Nasseri, L. (2017, June 6). Saudi-led Rupture With Qatar Pushes Nation Into Iran's Embrace. Bloomberg. https:// www.bloomberg. com/ politics/ articles/ 2017-06-06/saudi- led-rupture- with-qatar-pushes- nation-into-iran- s-embrace.
Offshore Energy. (2017, June 6). More Arab Ports deny calls To Qatari Ships. Offshore Energy. https://www.offshore-energy.biz/more-arab-ports-deny- calls-to-qatari-ships/.
Ramani, samuel. (2020, February 20). Saudi Arabia steps up role in Libya. Al monitor. https://www.al-monitor.com/originals/2020/02/saudi-arabia-role-liyba-gna-hifter.html.
Reuters. (2017, June 5). Yemen cuts diplomatic ties with Qatar: State news agency. Reuters. https://www.reuters.com/article/us-gulf-qatar-yemen-idUSKBN18W0RS.
Roberts, D. (2019, April). REFLECTING ON QATAR’S “ISLAMIST” SOFT POWER. brookings. https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/ 2019/04/ FP_20190408_qatar_roberts.pdf
Soylu, R. (2020, August 20). In Libya, Turkey and Qatar deepen their footprint amid deadlock in negotiations. Middle East Eye. https://www. middleeasteye. net/ news/libya-turkey-qatar-military-deal-haftar-gna.
Taylor, A. (2019, April 18). Qatar could face a food crisis IN spat with Arab neighbors. The Washington Post. from https://www.washingtonpost. com/ news/worldviews/wp/2017/06/05/qatar-could-face-a-food-crisis-in-spat-with-arab-neighbors/.
The Economist. (2014, February 1). No satisfaction. The Economist. https:// www. economist. com/ middle- east- and- africa/ 2014/02/01/ no-satisfaction.
Turkey Ministry of Foreign Affairs. (2020, September 10). Bilateral Political Relations between Turkey and Qatar. Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. https://www.mfa.gov.tr/turkey-qatar-relations.en.mfa.
UNESCO World Heritage. (2021, September 16). Khor al-adaid natural reserve. UNESCO World Heritage Centre. http://whc.unesco.org/en/ tentativelists/5317/.
Yanarocak, C. (2020, July 20). Is Yemen Turkey's next stop After Libya? Jerusalem Institute for Strategy and Security (JISS). https://jiss.org.il/ en/yanarocak-is-yemen-turkeys-next-stop-after-libya/.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار