نخبگان سیاسی و صورتبندی گفتمانی اعتدال در سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران (1400-1392)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری

2 دکتری تاریخ

3 فارغ التحصیل

چکیده

نخبگان سیاسی، نقش اساسی در صورتبندی و جهت‌دهی به گفتمان‌ها دارند؛ به‌گونه‌ای که یکی از نقش‌های نخبگان، پویش نهادینگی سیاسی و بسط حوزه سیاست و مشروعیت‌بخشیدن به پویایی‌ها و تحولات سیاسی در قالب گفتمان‌هاست. برای این منظور، نخبگان سیاسی دا‌‌ل‌های گفتمان پیشین را با طردکردن، به حوزه گفتمانگونگی سوق داده و گفتمان جدید را حول دال مرکزی بنا می‌کنند. از طرفی، سیاست‌خارجی ازجمله حوزه‌هایی است که تحت تاثیر تحولات داخلی کشورها و دگرگونی گفتمانی حاکم بر آن متحول می‌شود. بر این اساس غلبه گفتمان اعتدال در دهه 1390، موجب تحول در رویکرد سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران شد. در این راستا، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که نخبگان سیاسی چه تاثیری بر شکل‌گیری، صورتبندی و جهت‌دهی به گفتمان حاکم در دوران روحانی داشته‌اند؟ برای بررسی این موضوع، از یک رویکرد تلفیقی، با کاربست دو نظریه نخبگان و تحلیل گفتمان بهره برده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که گفتمان اعتدال با غلبه و اثرگذاری نخبگان حوزه سیاست‌خارجی، اساسا به یک خورده‌گفتمان در عرصه سیاست‌خارجی با محوریت دال مرکزی «تعامل با جهان خارج» فروکاسته شد. از این جهت، این گفتمان نه در تقابل با کلیت گفتمان پیشین، بلکه در تخاصم با وجوه تقابلی و ماجراجویانه آن در حوزه سیاست‌خارجی به ویژه در ارتباط با غرب شکل گرفت و توانست در دهه 1390 به گفتمانی هژمونیک تبدیل شود. با خروج ایالات‌متحده امریکا از برجام و حوادث پس از آن، این گفتمان سلطه هژمونیک خود را از دست داده و به حاشیه رانده شد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Political elites and Moderation’s Discourse in the foreign policy of the Islamic Republic of Iran (2013-2021)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Gheisari 1
  • mahmood naghdipour 2
  • alireza bagheri 3
1 Phd student
2 Phd
3 M A
چکیده [English]

Political elites play a key role in formation and orientation of discourses; one of the roles of the elites is to dynamize political institutionalization and expands the field of politics and legitimize political dynamics and developments in the form of discourses. On the other hand, foreign policy is one of the areas that is changing under the influence of internal developments in countries and the changing discourse that governs it. Accordingly, the coming to power of Rouhani and the dominance of the discourse of moderation in the 1390s, caused a change in the foreign policy approach of the Islamic Republic of Iran. In this regard, the present study seeks to answer the question that what effect have the political elites had on its formation and orientation in foreign policy? To this issue, an integrated approach has been used; elite theory and discourse analysis. This study shows that the ruling of the Rouhani’s discourse (moderation) with the domination foreign policy elites, was reduced to a foreign policy discourse centered on the central sign of "interaction with the outside world". Therefore, this was formed not in opposition to the whole of the previous discourse, but in opposition to its confrontational and adventurous aspects in foreign policy, especially in relation with West. Thus, with the withdrawal of the United States from JCPOA, this discourse lost its hegemonic dominance and was pushed to the margins.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political elites
  • discourse
  • moderation
  • foreign policy
  • Hassan Rouhani

مراجع

ازغندی، علیرضا و صادقی‌زیدی، آرش (1395). «نخبگان عصر مشروطه و صورتبندی گفتمان ناسیونالیسم در ایران». فصلنامه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره 37: 95-75.
آجیلی هادی و افشاریان، رحیم (1395). «گفتمان اعتدال در سیاست‌خارجی دولت یازدهم». پژوهش‌های راهبردی سیاست. سال پنجم، شماره 19(پیاپی 49): 73-43.
احمدی، محسن، چادله، امیر، غلامی، فاطمه و سمیرا بیگ‌مرادی (1394). «جایگاه گفتمان اعتدال در سیاست‌خارجی دولت روحانی». همایش ملی گفتمان اعتدال، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ایلام: دانشگاه ایلام.
اسلامیان، مجتبی و رحمانیان، حبیب (1399). «اقتصادسیاسی در سیاست‌خارجی ج.ا.ایران؛ با تأکید بر سیاست‌خارجی دولت توسعه‌گرا». فصلنامه روابط خارجی، دوره 12، شماره 2 (پیاپی 46): 365-337.
باتامور، تام (1380). جامعه‌شناسی سیاسی. ترجمه محمد حریری‌اکبری، تهران: قطره
بلوکی، صالح، خوش‌خطی، مهدی، کشاورز، بهمن و جعفری، فرشید (1397). «تبیین سیاست‌خارجی دولت اعتدال از منظر تحلیل گفتمان». پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، دوره 9، شماره 37: 58-37.
حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی (1388). «نظریه گفتمان و تحلیل سیاسی». فصلنامه علوم سیاسی، دوره نهم، شماره 28: 212-181.
خوانساری، محمدرضا (1395). تبیین الگوی رفتاری حاکم بر سیاست خارجی ج.ا.ا در حوزه دیپلماسی هسته ای تا توافقنامه برجام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
ربیعی، علی (1398). «پاسخی به تحریم سردار دیپلماسی ایران». دیپلماسی ایرانی، ۱۳ مرداد. قابل دسترسی در:
http://irdiplomacy.ir/fa/news/1985356/%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AE%DB%8C-%D8%A8%D9%87
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1384). تحول گفتمانی در سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: مؤسسه ایران.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال و عطایی، مهدی (1393). «گفتمان هسته‌ای دولت یازدهم». فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفدهم، شماره 1.
ذوالفقاری، وحید و جعفری، علی‌اکبر (1395). «معمای هسته‌ای ایران و سنجش منطق سیاسی بازیگران». فصلنامه روابط خارجی، دوره 8، شماره 2 (پیاپی 29): 200-169.
سلطانی، سیدعلی‌اصغر (1383). «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش». فصلنامه علوم سیاسى، سال هفتم، شماره 28.
شکری‌مقدم، اصغر و حسینی، سیده‌مطهره (1394). «گفتمان اعتدال و سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران». همایش ملی گفتمان اعتدال، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ایلام: دانشگاه ایلام.
صارمی، محمدرضا، رضایی، علیرضا و ترابی، قاسم (1400). پیامدهای سیاست‌خارجی دولت روحانی بر تعاملات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی مطالعات روابط بین‌الملل، دوره چهاردهم، شماره 53: 34-9.
صباغیان، علی و مهدی احمدبیگی (1396). «روابط فراآتلانتیکی در مذاکرات هسته ای ایران و ۱+۵». فصلنامه روابط خارجی، دوره 9، شماره 2 (پیاپی 34): 134-103.
ظریف، محمدجواد (1395). «براساس استراتژی برد-برد همکاری کنیم». دنیای اقتصاد، شماره خبر: ۳۰۶۷۶۳۵.
قیاسیان، سیدبابک، اسماعیلی، پرویز و گیویان، عبدالله (1396). گفتمان اعتدال در سیاست‌خارجی: مبانی گفتمانی دکتر حسن روحانی در حوزه سیاست‌خارجی. تهران: جمهور ایران (وابسته به مرکز پژوهش‌واسناد ریاست‌جمهوری).
محمدیان، علی و رضایی، علیرضا (1394). «تبیین سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره حسن روحانی از منظر نظریه پیوستگی جیمز روزنا». کنفرانس جهانی افق‌های نوین در علوم انسانی، آینده‌پژوهی و توانمندسازی، شیراز.
محمودخانی، زهرا و کشیشیان، گارینه (1395). «بررسی مقایسه‌ای گفتمان‌های سیاست‌خارجی دولت دهم و یازدهم و تأثیر آن بر امنیت منطقه خاورمیانه». فصلنامه سیاست‌خارجی، سال سی‌ام، شماره 2: 35-7.
ملکی، مرتضی و عیوضی، محمدرحیم (1399). «تحلیل گفتمان سیاسی دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران در سیاست داخلی». پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال دهم، شماره اول: 154-125.
میخلز، ربرت (1385). جامعه‌شناسی احزاب (مطالعه‌ای در مورد گرایش‌های الیگارشی در دموکراسی‌ها). ترجمه احمد نقیب‌زاده، چاپ دوم، تهران: قومس.
میرزایی، محمدمهدی، امیری، سروش و حیدری، عبدالرضا (1396). رویکرد سیاست‌خارجی دولت یازدهم با تأکید بر همکاری‌های بین‌المللی و توسعه ملی. تهران: مدید.
میلز، چارلز رایت (1385). نخبگان قدرت. ترجمه موسسه غرب‌شناسی، تهران: فرهنگ مکتوب.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیس (1396). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمة هادی جلیلی، تهران: نی.
 
Arikan, Pinar (2014). “Change in Foreign Policy of Iran Under Rouhani Government and It's Reflections in Domestic Politics”. ORSAM Review of Regional Affairs, March, No.1.
Ehteshami, Anosh (2014). “Iran’s Foreign Policy after the Election of Hassan Rouhani”. Available at: http://www.lse.ac.uk/middleEastCentre/ Events/ events2013/ Iranian- Foreign- Policy- After-the- Election-of-Hassan-Rouhani. aspx
Higley, John (2008). Elite Theory in Political Sociology. Available at: https://www.semanticscholar.org/paper/Elite-Theory-in-Political-Sociology-Higley/effb395da9dd580fa32f4f1a4b53091abb145df4
Vergara, Luis Garrido (2013). “Elites, Political Elites and Social Change in Modern Societies”. Revista De Sociologia, pp. 31-49

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار