باورهای امیرکبیر و سیاست خارجی استقلال‌جویانه او

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه روابط بین الملل، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد روابط بین الملل، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در طول تاریخ روابط و سیاست خارجی ایران در عهد قاجار که معمولاً به عنوان عصر وابستگی و مماشات در برابر قدرت‌های بیگانه تلقی می‌شود، دوره‌هایی اندکی به علت تفاوت با این وضعیت عام اهمیت ویژه‌ای داشته‌اند. برهه صدارت میرزا تقی‌خان فراهانی سرآمد این دوره‌ها است؛ در این دوره تلاش‌های جدی در راه استقلال ملی در ابعاد مختلف صورت گرفت. بر همین اساس، در این مقاله تلاش شده است این تغییر در سیاست خارجی ایران و تلاش برای استقلال‌جویی، تبیین شود. به نظر می‌رسد می‌شود این تفاوت را به متغیرهای شخصیتی و به طور خاص، نظام باورهای فردی امیرکبیر نسبت داد. پرسش اصلی تحقیق حاضر نیز این است که باورهای امیرکبیر چگونه به سیاست خارجی استقلال‌جویانه در دوره صدارت او منجر شد؟ با تکیه بر نظریه رمزگان عملیاتی (operational code)، این فرضیه ارائه شد که سیاست استقلال‌جویانه امیرکبیر، ریشه در باورهای فلسفی و ابزاری او دارد. با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی از مجموعه نامه‌های موجود امیرکبیر، باورهای او استخراج شده، سپس با توضیح ارتباط میان باورهای امیرکبیر در ارتباط باهم، نشان داده می‌شود که چگونه سیاست خارجی استقلال‌طلبانهِ او را می توان در این دوره توضیح داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Amirkabir’s Perceptions and His Independence-Oriented Foreign Policy

نویسندگان [English]

  • Homeira Moshirzadeh 1
  • Sajad Karimian 2
1 Professor in International Relations, Department of International Relations, University of Tehran, Tehran, Iran
2 MA, International Relations, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the history of Iran’s foreign relations, the Qajar era is often characterized as the period of dependence on and concessions to foreign powers. Yet even in this era, there have been short periods of struggles for gaining more independence and enforcing national sovereignty among which the short chancellorship of Mirza Taqi Khan Amirkabir is the most salient one as he attempted to pave the way for more independence of the country in various aspects. This article seeks to explain this foreign policy shift. It suggests that his belief system could have played a role. The main question addressed is about the way in which Amirkabir’s beliefs led to an independence-seeking foreign policy. The hypothesis examined, based on operational code analysis, is that this foreign policy is rooted in his philosophical and instrumental beliefs. Applying qualitative content analysis to Amirkabir’s shows how a specific combination of a set of beliefs can explain Iran’s foreign policy in this period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Amirkabir
  • Iran
  • history of foreign relations
  • independence
  • operational code
  1. -اقبال آشتیانی، عباس، به کوشش ایرج افشار (1340). میرزا تقی‌خان امیرکبیر. تهران: انتشارات طوس.

    2-امانت، عباس (1383). قبله عالم: ناصرالدین‌شاه قاجار و پادشاهی ایران (1247-1313). مترجم: حسن کامشاد، تهران: نشر کارنامه.

    3-ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمدرضا (1390). تحلیل محتوای کیفی. پژوهش، 2، 44-15.

    4-آبراهامیان، یرواند (1397). ایران بین دو انقلاب (از مشروطه تا انقلاب اسلامی). مترجم: فیروزمندی، کاظم، شمس آوری، حسن، مدیر شانه چی، محسن، تهران: انتشارات مرکز.

    5-آدمیّت، فریدون (1348). امیرکبیر و ایران. تهران: شرکت سهامی انتشارت خوارزمی.

    6-آل داوّد، سید علی (1398). امیرکبیر و ناصرالدین‌شاه. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.

    7-جعفری، فاطمه (1396). بررسی تحلیلی دیپلماسی مکاتبه‌ای رجال سیاسی عهد قاجار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه تاریخ. دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه بیرجند.

    8-جوادی یگانه، محمدرضا و جوادی، ریحانه (1394). اصلاحات سه‌ساله (بررسی جامعه‌شناختی روندهای اصلاحی در عصر ناصری). تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.

    9-حمیدی، سمیه و یوسف زهی، ناصر (1394). ایران و مسئله هرات و قندهار در دوره قاجار. فصلنامه تاریخ روابط خارجی، 64، 73-97.

    10-خلیلی، محسن (1380). ماهیت و شیوه‌های تصمیم‌گیری در روابط خارجی ایران دوره ناصرالدین‌شاه: مقایسه میرزا تقی‌خان امیرکبیر و میرزا حسین‌خان سپهسالار. رساله دکترا علوم سیاسی. گروه علوم سیاسی. دانشکده حقوق و علوم سیاسی. دانشگاه تهران.

    11-رمضانی، روح­ا ... (1399). تاریخ سیاست خارجی ایران (از صفویه تا پایان پهلوی اول). مترجم: روح­ا… اسلامی و زینب پزشکیان، تهران: نشر نی.

    12-رمضانی، روح­ا ... (1392). چهارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. مترجم: علیرضا طیّب، تهران: نشرنی.

    13-شیخ نوری، محمد امیر (1386). فرازوفرود اصلاحات در عصر امیرکبیر. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

    14-کاو جبلی، علیرضا (1371). سیاست خارجی امیرکبیر. تهران: انتشارات جویا.

    15-محمدپور، احمد (1397). ضد روش (زمینه­های فلسفی و رویه­های عملی در روش‌شناسی کیفی). قم: لوگوس.

    16-مشیرزاده، حمیرا، (1396). سنت واقع­گرایی در ایران. فصلنامه سیاست مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 1، 201-220. https://doi.org 10.22059/JPQ.2017.60781.

    17-مشیرزاده، حمیرا (1396). مبانی نظری تبیین و تحلیل سیاست خارجی. تهران: سمت.

    18-هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1392). تاریخ روابط خارجی ایران: از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم (1500-1945م). تهران: انتشارات امیرکبیر.

    19-یانگ، مایکل و شیفر، مارک (1396). راه‌های ارزیابی ادراک در روابط بین­الملل. در مایکل شاپیرو و دیگران، مقالاتی در رویکرد ادراکی در تحلیل سیاست خارجی(ص ص19-87). ترجمه: حمیرا مشیرزاده و شایان افراسیابی، تهران: نشر میزان.

    20-مورگنتا، هانس. جی (1389). سیاست میان ملت­ها (تلاش در راه قدرت و صلح). ترجمه: حمیرا مشیرزاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی.

    21-بهمنی، کبری و فقیه ملک مرزبان، نسرین (1395). ارتباط ذهن و زبان در آرا عبدالقادر جرجانی و نوآم چامسکی. نشریه ادبیات تطبیقی، 14: 93-117.

    22-کریپندورف، کلوس، (1378). تحلیل محتوای مبانی روش‌شناسی. ترجمه: هوشنگ نایبی، تهران: انتشارات روش.

    23-واکر، جی استون (1396). سیر تحلیل رمزگان عملیاتی، در مایکل شاپیرو و دیگران، مقالاتی در رویکرد ادراکی در تحلیل سیاست خارجی (ص ص88-112). ترجمه: حمیرا مشیرزاده و شایان افراسیابی، تهران: نشر میزان.

    24-جرویس، رابرت (1398). فهم باورهای، در رابرت جرویس، دولت مردان چگونه فکر می‌کنند: روان‌شناسی سیاست بین‌الملل. ترجمه: عباس ملکی و همکاران، تهران: انتشارت دانشگاه علامه طباطبایی.

    منابع انگلیسی

    1. George, Alexander (1967), The Operational Code: A Neglected Approach to the Study of Political Leaders and Decision-Making. Boston: Rand Corporation.
    2. George, William (2014). Explaining State Crisis Behavior Using the Operational Code. Master Thesis, Department of Political Science, University of Central Florida, Orlando.
    3. Leites, Nathan (1951). The Operational Code of the Politburo. Boston, MA: Rand Corporation.
    4. Mentz, Alex and de Rouen, Karl (2010). Understanding Foreign Policy Decision Making.
      New York: Cambridge University Press.
    5. Merton, Robert (1940). "Bureaucratic Structure and Personality. Social Forces, 18, 4, 560–568. https://doi.org/10.2307/2570634.
    6. Shannon, Sarah E, Fang Hsieh, Hsia (2005). Three Approaches to Qualitative Content Analysis. Qualitative Health Research, 15, 9, 1277-1288. https://doi.org/1177/1049732305276687.
    7. Walker, Stephen and Schafer, Mark (1998). Systematic Procedures for Operational Code Analysis: Measuring and Modeling Jimmy Crater’s Operational Code. International Studies Quarterly, 42, 175-190. https://doi.org/1111/0020-8833.00074.