چالش های پیشرو انتقال انرژی جمهوری اسلامی ایران به قفقاز جنوبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

2 دانشجوی دکتری، مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

منطقه قفقاز جنوبی و منطقه خزر جزء مناطق با اهمیت ژئواستراتژیک است که به عنوان یک کریدور ارتباطی از اروپا به آسیای مرکزی عمل می کند. همچنین ذخایر غنی حامل های انرژی ایران و نیاز مبرم کشورهای منطقه و اروپایی به این انرژی، ایران را از نظر جایگاه تبادل انرژی مهم جلوه داده است. با وجود فراهم آمدن فرصت هایی برای ایران در جهت گسترش نفوذ خویش در منطقه قفقاز جنوبی و همچنین شکل گیری بستر مناسب و امن در قالب همکاری با کشورهای اوراسیا با چالش های جدی روبه رو بوده است. سوال اصلی پژوهش این است که چرا جمهوری اسلامی ایران با وجود برخورداری از ذخایر عظیم انرژی و ظرفیت های ترانزیتی در انتقال انرژی به قفقاز جنوبی در قیاس با رقبا ناموفق عمل کرده است؟ برای پاسخ به پرسش حاضر از منابع و اطلاعات مستند و معتبر که به روش کتابخانه ای گردآوری شده است، بهره گرفته شد. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد با وجود مهیا بودن بازار مناسب در این منطقه برای انتقال انرژی ایران ولیکن وجود برخی از چالش هایی همچون: حضور قدرت های بزرگی همچون آمریکا و اتحادیه اروپا در منطقه قفقاز جنوبی، سیاست کاهش وابستگی به انرژی ایران و تمایل به کمرنگ کردن حضور ایران در منطقه از سوی کشورهایی همچون روسیه و ترکیه، پیدایش بعضی از کریدورهای رقیب برای ایران در راستای اهداف و منافع سیاسی کشورهای اروپایی و روسیه، زمینه را برای مانور انرژی ایران در منطقه قفقاز جنوبی با اختلال روبه رو ساخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Challenges of Transferring Energy from the Islamic Republic of Iran to the South Caucasus

نویسندگان [English]

  • morteza alvian 1
  • seyed saleh musavi 2
1 Associate Professor of Political Science, Faculty of Law and Political Science, University of Mazandaran, Mazandaran, Iran
2 PhD student, Studies of Islamic political revolution, Shahed University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The South Caucasus region and the Caspian region are among the most important geostrategic regions which act as a communication corridor from Europe to Central Asia. Regarding the rich resources of energy carriers of Iran and the dire need for the region and european countries, it considers Iran important in terms of energy exchange. In spite of the opportunities for Iran to expand its influence in the south caucasus region as well as the formation of a suitable and safe bed in the form of cooperation with the eurasian states face serious challenges. The main question of this study is why the Islamic Republic of Iran has not been succesful in comparison to its competitors, despite having large reserves of energy and transit capacities in transferring energy to the South Caucasus? In order to answer the current question, relevant and reliable sources and data collected by the library method have been used. The research findings indicate that despite the availability of a suitable market in the region, the existence of some challenges such as the presence of major powers such as the United States and European countries in the region of South Caucasus, the emergence of some competing corridors for Iran in line with the aims and political interests of European countries and Russia, has caused problems for Irans energy maneuver in the South Caucasus region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ENERGY
  • IRAN
  • SOUTH CAUCASUS
  • CHALLENGES
  • ENERGY TRANSFER
احمدی، حسین (1387)، "چالشهای قومی در قفقاز"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال هفدهم، دوره سوم، ش 63.
اطاعت، جواد و نصرتی، حمیدرضا (1388)، ایران و خطوط انتقال انرژی حوزه خزر، مطالعات اوراسیای مرکزی، ش 3.
افشری، محمد حسین (1381)، "ژئوپولیتیک قفقاز و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران"، چ اول، (تهران، دوره عالی جنگ دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
امیر احمدیان، بهرام (1381)، "جغرافیای کامل قفقاز"، تهران: انتشارات سازمان جغراقیایی وزرات دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح.
امیری، علی و همکاران، (1392)، "تحلیل فضایی- امنیتی خطوط انتقال انرژی در ایران(خطوط لوله نفت و گاز)" ، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره(34)، 133-157.
اولاد، یعقوب علی،(1390)، "موانع و راهکارهای گسترش روابط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای منطقه قفقاز"، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته مطالعات منطقه ای، گرایش آسیای مرکزی و قفقاز، دانشگاه تهران.
بزرگمهری، مجید، طباطبایی، سیدمهدی،(1396)، "بررسی تطبیقی سیاست خارجی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی از فروپاشی اتحاد جماهیرشوروی تا 2015"، فصلنامه سیاست خارجی، شماره(2)، 109-150.
پرویزی فرا، اردشیر (1397)، " نقش مزیت ها و موقعیت ژئوپلیتیک گرجستان در روابط اقتصادی با ایران "، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
تیشه یار، ماندانا، بهرامی، سمیه، (1397)،"سیاست خارجی عمل گرایانه ایران در قفقاز جنوبی در فضای پسابرجام"، مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره(1)،23-38.
ثریا، جمشید،(1389)، "همگرایی منطقه ای قفقاز جنوبی: موانع و چالشها از منظر جمهوری اسلامی"، فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی روابط بین الملل،شماره(12)، 169-198.
ثمودی پیله رود، علیرضا و محمد، اکبری (1391)، "پوتین؛ تغییر یا تداوم سیاست خارجی روسیه در دوره جدید"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 18، ش 77.
ثمودی پیله رود، علیرضا، نوروزی زرمهری، عابد (1394)، "قفقاز جنوبی؛ دلسرد از اتحادیه اروپا و ناامید از فدراسیون روسیه"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز،، ش 90.
جعفری ولدانی، اصغر و همکاران، (1394)، "تغییرات ژئوپلیتیکی قفقاز و تاثیر عوامل ثابت ژئوپلیتیکی حاصل از آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه آفاق امنیت، سال هشتم، شماره (28)،135-160.
چشمه اعلایی، مهرداد،(1384)،"جمهوری اسلامی ایران و تحولات حوزه قفقاز"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره چهارم، شماره (52)،147-176.
حیدری،غلامحسین،(1390)،"جایگاه ژئوپلتیک قفقاز در سیاست قدرت های منطقه ای"، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، شماره هفتم،صص245-207.
دادمان، علیرضا، (1397)، "ارزیابی جایگاه ایران در مناسبات انتقال انرژی در قفقاز جنوبی"، مجله بین المللی پژوهش ملل، شماره(33)،129-148.
داوود اوغلو، احمد (2001)، "عمق راهبردی"، مترجم: محمد حسین نوحی نژاد ممقانی، انتشارات: امیر کبیر.
دبیری، علی اکبر،اعظمی، هادی (1391)، "ارزیابی فرصت ها و چالش های ژئوپلیتیکی ایران در آسیای مرکزی"، دوره 12، شماره (40)،25-47.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال،(1389)، "سیاست امنیتی جمهوری اسلامی ایران در قفقاز جنوبی"، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال ششم، شماره (1)،208-239.
رهنورد، حمید (1388)، "سیاست اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی: منافع و چالش ها"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، ش 65.
شادیوند، قادر(1391)، "رویکرد اتحادیه اروپا در قبال ذخایر نفت خام و گاز طبیعی آسیای میانه و قفقاز؛ فرصتها و چالشهای پیش روی ایران"، ماهنامه اکتشاف و تولید، شماره (98)،34-40.
شعبانی، مریم،(1398)، "نقش و موقعیت استراتژیک ایران در ایجاد خطوط انتقال انرژی(نفت و گاز) به اروپا و تاثیر آن بر همگرایی فرامنطقه ای ایران" ، فصلنامه نگرشهای نو در جغرافیای انسانی، سال یازدهم، شماره (3)، 431-444.
صالحی دولت آبادی،روح اله،حمیدی نیا، حسین (1394)، "انرژی عرصه «بازی بزرگ جدید» در آسیای مرکزی (مطالعه موردی روسیه، آمریکا و چین)"، شماره (90)،67-96.
صدقی، ابولفضل، (1384)، "بررسی مسیرهای انتقال نفت و گاز حوزه دریای خزر" ، ماهنامه ایراس 1384 شماره (5)،23-41.
عطایی، فرهاد (1391)، "ایران و کشورهای قفقاز جنوبی"، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال پنجم، ش 10.
فلاحی، فریبرز، (1389)، "رقابت ایران و ترکیه در قفقاز"، پایان نامه کارشناسی ارشد روابط بین الملل،دانشگاه علامه طباطبایی.
قادری نجف آبادی، علی (1381)، "اهمیت منطقه دریای خزر"، روزنامه کیهان، 18اسفند.
قلاوند، جهانبخش، 1390، "بررسی عناصر تاثیرگذار بر مسیرهای انتقال نفت و گاز آسیای مرکزی با تاکید بر مسیر ایران" ، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مطالعات منطقه ای، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
کریمی پور، داوود (1399)، "دیپلماسی انرژی و راهبرد موازنه منطقه ای روسیه در خاورمیانه"، فصلنامه روابط خارجی،  سال دوازدهم، ش 4.
کولایی، الهه(1387). " ژئوپلتیک انتقال نفت از قفقاز"، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال اول، شماره(1)،47-70.
متقی، ابراهیم، همت خواه، مریم، (1387)، "جایگاه ایران در بازار انرژی آسیای مرکزی"، دو فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره(1)،127-146.
موسوی فر، رحمت الله (1388)، "ارزیابی منافع قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای در قلمرو ژئوپلیتیکی قفقاز"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
میر اشرفی، سید نوراله، کیانی، داود، شیرخانی، علی (1397)، "بررسی تطبیقی سیاست آمریکا و روسیه در قبال امنیت انرژی در قفقاز جنوبی"، فصلنامه مطالعات روایط بین الملل، ش 43.
نوری، جعفر و خوش چهره، فاطمه (1395)، "موانع و راهکارهای بهره برداری از میادین مشترک نفت و گاز ایران"، مطالعات حقوق انرژی، دوره 2، ش 2.
ویسی، هادی(1388). " جایگاه خلیج فارس در تحولات ژئواکونومی جهان مطالعه موردی صادرات گاز طبیعی ایران"، فصلنامه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره(46)،93-119.
یزدانی، عنایت الله (1385)، "ژئوپلتیک نفت در منطقه خزر و نقش آمریکا: بازدارنده جدید"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی، ش 56.
یوآ.بلایروف وهمکاران، (1393)، «شورا امور بین الملل روسیه مناسبات امروز ایران و روسیه» چالش ها و فرصت ها.
Azizi, Hamidreza,2018, Iran and Russia in Central Asia and the Caucasus: Areas of Cooperation and Causes of Conflict, http://www.iras.ir/en/doc/article/3597
Chankvetadze & Murusidze, Ketevan,2020, The ties that bind: The South Caucasus and the Middle East, https://www.mei.edu/publications/ties-bind-south-caucasus-and-middle-east.
Deudney, Daniel H.,2013, Geopolitics, https://www.britannica.com/topic/geopolitics#info-article-history
Kornel, Kakachia,2011, Challenges to the South Caucasus regional security aftermath of Russian–Georgian conflict: Hegemonic stability or new partnership, Journal of Eurasian Studies Volume 2, Issue 1, January 2011, Pages 15-20
Poghosyan, Benyamin,2019, Iran – South Caucasus. Current stage and perspectives of relations,http://www.neweasternpolitics.com/announcements-events/
S.E. Cornell, S.F.Starr"A Western Strategy for the South Caucasus", Silk Road Paperpublished by the Central. Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies
Program, 2012Çolak, Mustaf, (2014), "Osmanlı - Alman Rekabeti Çerçevesinde Kafkas Müslümanlarının Bağımsızlığı ve Bakü Meselesi (1917-1918)", Gaziosmanpaşa Üniversitesi, p. 27-43, January, 2014, JHS History Studies, Volume 6, Issue 1 January, Ankara
Markedonov, Sergey (2014), A Dangerous 'Thaw' In The 'Frozen Conflicts' in The Post-Soviet Space, Russia Direct, 6 August 2014.
سایت
مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا: http://www.iraneurasia.ir
رحیمی،رضا، 1399،پیامد‌های ژئوپلیتیکی جنگ قره باغ برای ایران، قابل دسترس در سایت: https://www.tabnak.ir/fa/news/1016105
https://www.trademap.org
http://irtkcc.com