تأثیر فرهنگ استراتژیک بر غیر‌تسلیحاتی‌ماندن برنامه هسته‌ای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 دانشیار گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

3 استاد گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

با گذشت دو دهه از مناقشه درباره برنامه هستهای ایران و به‌رغم توسعه تمام‌عیار آن، این برنامه همچنان غیرتسلیحاتی است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها اعلام کرده که ایران دارای مواد و ظرفیت کافی ساخت سلاح هسته‌ای است ولی اطلاعاتی وجود ندارد که نشان دهد ایران برنامه‌ای برای ساخت چنین تسلیحاتی دارد. نهادهای اطلاعاتی غربی، از جمله آمریکا هم ارزیابی مشابهی دارند. انگیزه برنامه ایران از منظر رئالیستی امنیتی است، با این حال پرسش پراهمیت این است که چرا تاکنون برنامه هسته‌‌ای ایران غیرتسلیحاتی مانده به‌ویژه با توجه به اینکه جهان، دولت‌هایی را تجربه کرده که بعد از دستیابی به ظرفیت لازم، سلاح هسته‌ای ساخته‌اند. فرضیه مقاله این است که فرهنگ استراتژیک در ایران، دو عنصر مهم دارد که غیرتسلیحاتیماندن برنامه هسته‌ای را توضیح میدهد؛ عنصر اول، توسعهنیافته و بسیط‌ماندن مفهوم قدرت است که منجر به توسعه مفاهیم پایهای رئالیسم مانند بازدارندگی هستهای و موازنه قوا بهمعنایی نشده که قدرتهایجهانی آنها را فهم و تجربه کردهاند. از دیگرسو، تجربه ایران از تهدید و بقا، همچنان در سطح سنتی است، یعنی ایران هیچگاه مانند امریکا، شوروی، چین یا حتی پاکستان، در معرض تهدید هستهای مستقیم یا فوری نبوده و درنتیجه بهرغم تولد و توسعه برنامه ایران مبتنی بر دغدغه‌های امنیتی، تصمیمسازان استراتژیک هیچگاه در معرض جبر تکمیل آن نبوده‌اند. بهعلاوه، سنتیماندن تجربه ایران از تهدید و بقا، نگاه تصمیمسازان و افکار عمومی به تسلیحات هستهای را تکچهره‌ای کرده، یعنی سلاح هستهای صرفاً وسیلهای برای کشتار جمعی تلقی میشود نه بازدارندگی. عنصر دوم، برجستگی بعد غیرمادی قدرت در اندیشه ایرانی است که

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Influence of Strategic Culture on Non-Weaponization of Iran’s Nuclear Program

نویسندگان [English]

  • Ali Ghannadi 1
  • Seyed Amir Niakoee 2
  • Reza Simbar 3
1 PhD Student, International Relations, University of Guilan, Rasht, Iran
2 Associate Professor of Political Science, University of Guilan, Rasht, Iran
3 Professor of Political Science and International Relations, University of Guilan, Rasht, Iran
چکیده [English]

After two decades of controversy over Iran’s nuclear program, and despite the genuine development of the program, it is still non-weaponized. The International Atomic Energy Agency has frequently stated that Iran has sufficient material and capacity to produce nuclear weapons, but there is no information to prove that Iran intends to produce such weapons. Western intelligence agencies including United States, have also a similar assessment. From the viewpoint of realism, the motivation behind Iran’s program is security. However, the important question is that why its nuclear program has not been weaponized, especially considering that the world has experienced the states that have produced nuclear weapons after achieving the necessary capacity. The hypothesis is that the strategic culture in Iran has two important elements which expalin why the nuclear program has not been weaponized. The first element is that the concept of power has remained undeveloped and simplified which has not led to the development of the basic concepts of realism such as nuclear deterrence, and the balance of power in a sense that the world powers has understood and experienced it. On the other hand, Iran’s experience of threat and survival is still at the traditional level, that is Iran has never been under the direct or imminent nuclear threat like the US, the Soviet, China or even Pakistan. And as a result, despite the appearance and development of Iran’s program based on security concerns, the strategic decision-makers have never been under the pressure to complete it. In addition, Iran’s

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Strategic Culture"
  • "Iran"
  • "Nuclear Program"
  • "Realism"
  • "Nuclear Weapons"

مراجع

ابراهیمی­کیاپی، هادی (1398). پیشینه تاریخی فرهنگ­استراتژیک «عزت­طلبی» در سیاست­خارجی شاه­عباس صفوی. فصلنامه پژوهش­های سیاسی جهان­اسلام، 9(2)، صص.159-181
اسلامی، روح الله و خواجه سروی، غلامرضا (1392). تکنولوژی قدرت در سیاست نامه خواجه نظام الملک. فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4(34)، 1-26
برزگر، جلال و محمدی، حسن (4­ آبان 1394). تاریخچه صنعت و دیپلماسی­هسته‌ای ایران به روایت آیت‌الله هاشمی. دیپلماسی­ایرانی.
بیانات در دیدار مردم آذربایجان‌­شرقی (1392، مهر 26). Khamenei.ir.
بیانات در مراسم بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله). (1388، خرداد 14). Khamenei.ir.
بیانات در مراسم نوزدهمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله). (1387، خرداد 14). Khamenei.ir.
دارابی، علی و احدی، افسانه (1395). رسانه، سیاست خارجی و اجماع سازی در برنامه هسته­ای ایران: مطالعه‌ای تطبیقی. فصلنامه روابط خارجی، 9(1)، صص.33-67.
دنیای اقتصاد (1399، 1 خرداد). مناظره داغ زیباکلام و متقی بر سر بایدن، بمب هسته‌ای و دلار زیر ۲۰ هزار تومانی.
رضایی، محسن؛ عسگر خانی، ابومحمد؛ احمدیان،­ قدرت (1377). سخنرانی علمی: آزمایش­های هسته­ای هند و پاکستان و تأثیر آن بر امنیت­ملی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات راهبردی، پیش شماره (2)، صص.283-303.
رنانی، محسن (1392)، اقتصاد­سیاسی مناقشه اتمی ایران: درآمدی بر عبور تمدن­ها، تهران: نور علم.
رئیسی نژاد، آرش (1 مرداد 1399). تنهایی استراتژیک ایران. دیپلماسی­ایرانی.
سایت خبری تابناک (1386، اسفند 15). پیش‌بینی احمدی‌نژاد: نمی‌گذارند اوباما رئیس‌جمهور شود.
سخنرانی امام­خمینی با عنوان راه‌های گوناگون استعمار در سرکوب و انحراف در جمع اعضای جامعۀ ورزشی اصفهان (1358، تیر 23). Khamenei.ir،
شایان، فاطمه (پاییز 1399). انرژی هسته­ای ایران، حمایت مردمی و کسب افتخار در روابط بین‌الملل. فصلنامه روابط­خارجی، 12(3)، صص.491-517.
صادقی، مصطفی (1398). جنگ‌افزارهای موجود در اردوی حسینی: تجهیزات جنگی امام حسین (ع) و یارانش در واقعه عاشورا. فصلنامة علمی­پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، 29 (41)، صص.49-69.
صالحی، سیده­سمانه و حسینی آبباریکی، سید­آرمان (1389). مقاله­های پنجمین همایش پژوهش­های زبان و ادبیات­فارسی، انجمن فارسی. در پرنیان­سخن. بازیابی شده از http://www.anjomanfarsi.ir/
صباغیان، علی و احمد‌بیگی، مهدی (1396). روابط فراآتلانتیکی در مذاکرات هسته­ای ایران و 1+5. فصلنامه روابط­خارجی، 9 (2)، صص.103-134.
عبدالله­خانی، علی (1386). سه­ نسل- سه گفتمان در فرهنگ­استراتژیک. فصلنامه مطالعات راهبردی، 12(2)، صص.239-252.
عدالت، عباس (1389). فرضیه فاجعه­زدگی: تأثیر پایدار فاجعه مغول در تاریخ سیاسی، اجتماعی و علمی ایران. فصلنامه بخارا، 13 (77078)، صص.227-262.
فلسفی، نصرالله (1342). چند مقاله تاریخی و ادبی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مرشایمر، جان (1389). تراژدی سیاست قدرت­های بزرگ (غلامعلی چگنی­زاده، ترجمه). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی (نشر اثر اصلی 2001)
مصاحبه آیت الله هاشمی رفسنجانی درباره کاربرد سلاح‌های شیمیایی علیه ایران (1387، آبان 14)، مرکز اسناد آیه­الله هاشمی­رفسنجانی
وزارت امورخارجه (1394). برنامه جامع اقدام مشترک بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای گروه 1+5 وزارت امور خارجه. بازیابی­شده از https://mfa.ir/files/mfa/pdff.pdf
یاسینی، سید­حسام­الدین و الناز نیک سرشت (1394). راهبرد هسته­ای ایران در دوره پهلوی دوم از منظر واقع­گرایی. فصلنامه تاریخ روابط خارجی، 16 (62)، صص.133-189.
یزدانی­راد، محمد­حسین (1396). در پرتگاه حادثه: زندگی علی اکبر اعتماد بنیانگذار سازمان انرژی­اتمی ایران. تهران: نشر اختران. بازیابی شده از reader.fidibo/book
 
ب: انگلیسی
Bostrom, Nick and Ćirković, Milan M. (2008). Global Catastrophic Risks. Oxford: Oxford University Press.
Burr, William (March 22, 2017). Stopping Korea from Going Nuclear, Part I. National Security Archive.
Carr, Edward Hallett (1946). The Twenty Years' Crisis 1919-1939: An Introduction to the Study of International Relations. London: MacMillan& Co. LTD.
Dalton, Toby and Han, Ain (Oct, 2020), “Elections, Nukes, and the Future of the South Korea–U.S. Alliance “, Carnegie Endowment for International Peace.
Department of Defense, National Military Command Center, Message Center (1972, Aug.3). Interview with Shah: An Interview with the French Weekly Les Infomations. https://nsarchive2.gwu.edu/nukevault/ebb268/doc01a.pdf
Egel1, Naomi and Hines, R. Lincoln, (2021, July-September). Chinese views on nuclear weapons: Evidence from an online survey. Research and Politics, pp.1-8.
Elson, Sara Beth and Nader, Alireza (2011). What Do Iranians Think? A Survey of Attitudes on the United States, the Nuclear Program and the Economy. RAND Corporation. https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/technical_reports/2011/RAND_TR910.sum.pdf
Fay, Kelcie E. (2018), The Impact of Cuban Missile Crisis on American Journalism, [Thesis in Partial Fulfillment of the Requirement Honors, University of Kansas.]
Fravel, M. Taylor and Medeiros, Evan S. (2010). China’s Search for Assured Retaliation: The Evolution of Chinese Nuclear Strategy and Force Structure. International Security, 35(2), pp. 48–87.
Herzog, Michael (2006 June). Iranian Public Opinion on the Nuclear Program. Washington Institute. https://www.washingtoninstitute.org/media/3510
Hirschberger, Gilad; Ein-Dor, Tsachi; Leidner, Bernhard; Tamar, Saguy, (2016). How Is Existential Threat Related to Intergroup Conflict? Introducing the Multidimensional Existential Threat (MET) Model, Frontiers in Phycology, Vol.7(1877), pp.1-18.
Johnson, Jeannie J, Kartchner, Kerry M.; Maines, Marilyn J. (2018). Crossing Nuclear Threshold: Leveraging Sociocultural Insights into Nuclear Decisionmaking, Monterey: Palgrave Macmillan.
Jones, Jeffrey M. (2020, March 16). Record High Say U.S. Defense Spending Is About Right", Gallup. https://news.gallup.com/poll/288761/record-high-say-defense-spending-right.aspx
Knepper, Jennifer (2008). Nuclear Weapons and Iranian Strategic Culture. Comparative Strategy, 27(5), pp. 451-468.
Larsen, Morten Soendergaard (September 9, 2021). Talk of a Nuclear Deterrent in South Korea. Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2021/09/09/south-korea-nuclear-deterrent-north-korea/
Lee, Cheoleon (2006, September 22). GALLUP World Poll: Soth Korea's Political Dilemma. GALLUP. https://news.gallup.com/poll/24679/gallup-world-poll-south-koreas-political-dilemma.aspx
Lee, Steven (2006). Hans Morgenthau and Unconventionality of nuclear weapons: Then and Now. In G. O Mazur (ed.), Twenty-Five Year Memorial Commemoration of the Life of Hans Morganthau. New York: Semenenko Foundation.
Maurice Labelle (2009). Book Reviews: Trita Parsi, Treacherous Alliance: The Secret Dealings of Israel, Iran, and the U.S. the Journal of Conflict Studies,29, pp.198-199.
Mesbahi, Mohiaddin (2011). Free and Confined: Iran and the International System. Iranian Review of Foreign Affairs, 2(5), pp.9-34.
Morgenthau, Hans J. (September 1961). Death in the Nuclear Age. Commentary Magazine.
Nuclear Files (No Date). U.S. Public Opinion Poll on NuclearWeapons (No date). http://www.nuclearfiles.org/menu/library/opinion-polls/nuclear-weapons/public-opinion-poll-on-nuclear-weapons.html
Parshley, Lois Farrow (October 19, 2012). The 9 Most Important Lessons from the Cuban Missile Crisis. Foreign Policy.
Rose, Gideon (1998). Review: Neoclassical Realism and Theories of Foreign Policy. World Politics,  51(1).
Sagan, Scott D. and Kenneth N. Waltz (2013). The Spread of Nuclear Weapons: An Enduring Debate, Third Edition. New York: W.W. Norton Company.
Sagan, Scott D. and Kenneth Waltz (2003).The Spread of Nuclear Weapons:A Debate Renewed.New York:W.W.Norton &Company.
Sagan, Scott; Waltz, Kenneth and Betts Richard K. (Feb 2007). A Nuclear Iran: Promoting Stability or Courting Disaster. Journal of International Affairs, 60(2), pp.135-150.
Scanlon, Ann (2002, October 16). Kennedy Library Releases new Reprrt on Cuban Missile Crisis: Study Document Impact of Crisis on American Public Opinion. John F. Kennedy, Presidential Library and Museum.
Scheuerman, William E. (2009), Hans Morgenthau: Realism and Beyond. Cambridge: Polity Press.
Sears, Nathan Alexander (2021). International Politics in the Age of Existential Threats. Journal of Global Security Studies, 6 (3), pp.1-23.
The Iran Primier (2020, April7).Poll: Iranian Views on Nuclear Weapons .https://iranprimer.usip.org/blog/2020/apr/07/poll-iranian-views-nuclear-weapons
Thielmann, Greg, (2012, January 31). U.S. Intelligence Assessment of Iran's Nuclear Program: Essentials Remain the Same. Arms Control Association.
Walter, Phil (February 10, 2016). What Is an Existential Threat?. Real Clear Defense. https://www.realcleardefense.com/articles/2016/02/10/what_is_an_existential_threat_109009-comments.html
Waltz N., Kenneth (2012, July/August). Why Iran Should Get the Bomb: Nuclear Balancing Would Mean Stability”, Hein Online - Foreign Affairs, 91(4).
Waltz, Kenneth and Sagan Scott (2010 Sept./Oct.). The Great Debate: Is the Nuclear Zero the Best Option.The National Interest.
 
ج: منابع آنلاین
اعتماد آنلاین (8 مهر 1399)، نظر امام خمینی درباره ساخت سلاح‌های شیمیایی و ش.م.ر چه بود؟
انتخاب (21­ بهمن 1399). وزیر اطلاعات: براساس فتوای رهبری، سلاح­هسته­ای حرام است، اما اگر ما را به آن سمت هل بدهند، دیگر تقصیر ایران نیست.
ایرنا (9 شهریور 1383). سخنان اخیر اتمی در یک روزنامه روسی بازتاب داشت.
ایسنا (22 بهمن 1390). رییس سازمان بازرسی کل کشور: گاهی انتخاب بد می‌کنیم که چوب آن را هم خورده‌ایم خوب تصمیم بگیریم و بی‌دقتی‌های خود را گردن دشمن نیندازیم.
ایسنا (17 فروردین 1394). نامه سرگشاده زیباکلام به شریعتمداری.
پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری، (12 مرداد 1394). متن گفت­وگوی تلویزیونی رئیس جمهوری با مردم.
تسنیم (26 تیر 1398). ظریف: داشتن بمب اتمی را امنیت‌آور نمی‌دانیم.
خبرگزاری دفاع مقدس (13 شهریور 1393). چرا ایران از سلاح شیمیایی استفاده نکرد؟
خبرگزاری صدا و سیما، (11 تیر 1396). سردار دهقان: آمریکا نمی تواند مانع پیشرفت ایران شود.
سایت خبری تابناک (25 مهر 1393). ناگفته­های مخالفت امام خمینی با ساخت سلاح شیمیایی و هسته­ای.
فارس (29 بهمن 1399). تذکر روحانی به وزیر اطلاعات.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار