ساختار چند قطبی و معادلات جدید منطقه غرب آسیا در سلسله مراتب روابط ژئوپلیتیکی قرن بیست و یکم (درس هایی از خاورمیانه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه پیام نور.

چکیده

در فضای ژئوپلتیکی پیشِ رو و پس از گذار، اهمیت منطقۀ خاورمیانه از نظر ژئوپلتیکی و ژئواکونومی چند برابر خواهد شد. لذا بررسی این سازۀ ژئوپلیتیکی بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش، ابعاد مختلف مسئلۀ مورد مطالعه به کمک روش توصیفی و تحلیلی بررسی شده‌است. اهداف پژوهش حاضر عبارتند از: الف) شناسایی مهم‌ترین نشانه‌های قدرت‌نمایی دولت‌های خارجی در خاورمیانه؛ ب) بررسی روند افول نظام تک‌قطبی به دو یا چندقطبی براساس قدرت‌گیری کشورها در این منطقه و ج) تحلیل مهم‌ترین تئوری سیاست خارجی نظام تک‌قطبی در رابطه با رویدادهای خاورمیانه. متغیرهای این پژوهش شامل متغیر مستقل (تغیر سلسله‌مراتب روابط قدرت در جهان) و متغیر وابسته (رویدادهای مهم در اقصی نقاط جهان و به‌ویژه خاورمیانه) می‌باشد. روش پژوهش به شیوۀ ترکیبی از روش توصیفی (کتابخانه‌ای) و تحلیلی بر پایه شیوۀ استقرایی به کمک روش‌های آماری و نرم‌افزار است. برای تحلیل اهداف مطرح‌شده از پرسش‌نامه (براساس جامعۀ آماری 19 نفره از کارشناسان علوم سیاسی بر اساس طیف «ساتی» و «لیکرت») بر مبنای مدل‌های تصمیم‌گیری چندمتغیره (ahp-topsis)، روش ‏های آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه و تعقیبی تیوکی HSD و به کمک نرم‌افزارهای Spss25, Excel 2016, ExpertChoice 11 استفاده شده است. یافته‌ها حاکی از آن است که عامل نظامی، یعنی جنگ داخلی سوریه با مقدار 736/0 (وزن نهایی ماتریسی) بیش از هر عامل دیگری موجب قدرت‌نمایی دولت‌های خارجی در منطقۀ خاورمیانه به‌ویژه آمریکا و روسیه گردید؛ اما به‌طور کلی در عامل نظامی و سیاسی، نقش آمریکا در خاورمیانه پررنگ بوده و در زمینۀ اقتصادی، چین نقش مهم‌تری ایفا می‌کند. همچنین دورنمای آیندۀ روابط بین‌الملل بیانگر آن است که کشور چین با مقدار 0.839 نزدیک‌ترین فاصله را تا راه‌حل ایدئال دارد؛ یعنی کاندیدای اصلی برهم‌ زدن نظام هژمونی در جهان و خاورمیانه بوده و نظام جهانی را به سمت دو قطبی (احیاناً فراقطبی) هدایت می‏کند. به‌علاوه، ایالات‌متحده در زمینۀ فلسفه ‏های سیاسی موجود از فلسفۀ سیاسی هابزی با 0.016=Sig بیش از سایر موارد استفاده می‏ کند؛ به‌طوری که از سال 1991م. معمولاً از «فلسفه هابزی» (منازعه) در قبال کشورهای خاورمیانه استفاده کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Multipolar System and New Equations of the West Asian Region in the Geopolitical Hierarchy Relations of Twenty-First Century (The Lessons from Middle East)

نویسنده [English]

  • Mohammad Raoof Heidarifar
Assistant Professor of Political Geography, Payame Noor University.
چکیده [English]

The Middle East is a geo politically-geo economically sensitive region. In this study, some goals and assumptions are considered, the overall purpose of which is to investigate the impact of the monopoly system on the Middle East. This research is based on a questionnaire. Designed questionnaires are based on Likert and Saatei spectroscopy. Editing and modifying the questionnaire as well as the statistical population of the respondents includes political science experts (Delphi Panel Working Group) is considered. The research hypotheses were based on multivariate decision model (hierarchical analysis model and ideal solution based on similarity model) as well as one-way ANOVA and HSD post hoc test. The results of the research of these models and statistical methods were obtained with Expert Choice 11, Excel 2016 and SPSS 25 software. The results show that the US military invasion of Iraq in 2003 with a value of 0.2125 is the most important factor in the rise of the monopoly system in international relations. The prospect of international relations also shows that China is 0.839 nearest to the ideal solution, the main candidate for the overthrow of the hegemonic system in the world and the Middle East and it drives the world system towards multipolarity. Also, in line with existing political philosophies, the United States uses the Hobbesian political philosophy with Sig = 0.016 more than others, so since 1991 it has usually used the Hobbesian philosophy in the Middle East.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Multipolar System
  • Geopolitics
  • Middle East
  • America
  • Tukey
  • Anova

مراجع

  • اخوان زنجانی، داریوش (1374). ساختار جامعه بین‌الملل و امنیت ملی. فصلنامه اطلاعات سیاسی – اقتصادی، (91-92).
  • استیری، جان (1380). نقش گروه‌های فشار در شکل‌گیری سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه. (حجت رسولی، ترجمه). مجله مطالعات منطقه‌ای اسرائیل‌شناسی و آمریکاشناسی، جلد نهم، 41-70.
  • اسدی، بیژن (1381). اثرات حادثه 11 سپتامبر بر ژئوپلیتیک منطقه خلیج فارس، آسیای مرکزی و قفقاز. فصلنامه مطالعات راهبردی، 5(4 و 3).
  • اسدی، ناصر (1388). دیپلماسی اجبار: بررسی سیاست ایالات‌متحده آمریکا در قبال عراق 1990-2003. مجله روابط خارجی، 1(3). 199-169.
  • العزی، غثنان (2000). سیاست قدرت: آینده نظام بین‌الملل و قدرت‌های بزرگ.
  • آذری نجف آبادی، محمد مهدی (1390). تغییر مرکز ثقل سیاست خارجی آمریکا پس از 11 سپتامبر 2001. فصلنامه سیاست خارجی، 25(3).
  • بخشی، احمد (1392). تغییر در قدرت جهانی و ظهور قدر‌ت‌های نو ظهور. دو هفته نامه تراز، (18).
  • بوزان ،بری (1389). ایالات‌متحده و قدرت‌های بزرگ. (عبدالمجید حیدری، ترجمه). تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  • پیرانی، شهره و رضوی، سیدعبدالله (1399). بررسی پارامترهای سیاسی – اقتصادی افول ایالات‌متحده آمریکا. فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل،10(33).
  • جعفری، علی اکبر و فلاح، مهرداد (1397). قدرت اقتصادی بریکس و بدیل برای اقتصاد الیبرال غرب. فصلنامه سیاست مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 48(1)، 1-18.
  • چوکار، محمدصادق و طوسی، مهدی (1389). تحلیل تئوریک فرهنگ‌های حاکم بر روابط ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس. فصلنامه علمی – پژوهشی تحقیقات سیاسی و بین‌المللی دانشگاه آازاد اسلامی واحد شهرضا، (5)، 171-202.
  • حسینی متین، سید مهدی (1388). ساختار نظام بین‌الملل تک‌قطبی و تأثیر آن بر سیاست خارجی (با نگاهی به نقش آمریکا پس از جنگ سرد). فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 41(2)، 107-123.
  • دهقانی فیروزآبادی، جلال، فرازی، مهدی (1390). موانع و فرصت‌های گسترش نقش چین در خاورمیانه. پژوهش‌نامه علوم سیاسی، 6(4)، شماره 4، 107-143.
  • رضایی، علیرضا (1387). چین و موازنه نرم در برابر هژمونی ایالات‌متحده آمریکا در عرضه نظام بین‌الملل. مجله راهبرد یاس، (16)، 281-291.
  • سلیمان‌پور، هادی و مولایی، عبدالله (1393). قدرت‌های نوظهور در دوران گذر نظام بین‌الملل. فصلنامه روابط خارجی، 5(1)، 8-36.
  • شهر آیینی، مصطفی، نوظهور، یوسف و کرمی، بیان (1397). تفسیر هابز از سرشت انسان و تأثیر آن در شکل گیری فلسفه سیاسی او. مجله پژوهش‌های فلسفی، 2(22).
  • عباسی ،مجید و طاهری، طاهر (1398). راهبرد موازنه فراساحلی آمریکا در خاورمیانه و پیامدهای آن برای ایران. فصلنامه روابط خارجی11(41).
  • عسگری، محمود (1387). موازنه قدرت نرم در برابر قدرت برتر یک‌جانبه‌گر. فصلنامه راهبرد دفاعی، (19).
  • فرانکلین، دانیل، و اندروز، جان (1395) . تغییر بزرگ جهان در سال 2050. مجله آینده نگر، چاپ 5، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی تهران.
  • فرجی، محمدرضا (1392). فرایند تحول و تکامل ساختار بین‌الملل. فصلنامه پارسه، 13(20)، 89-112.
  • فلاح‌نژاد، علی و ذاکریان، مهدی (1395). نقش آمریکا در بحران‌های خاورمیانه از منظر سازه‌انگاری (پس از 2010). فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، (21)، 15-51.
  • قاسمی، علیرضا و تاج‌آبادی، حسین (1392). رویکرد امنیت ایالات‌متحده در قبال جنبش‌های اجتماعی خاورمیانه. دوفصلنامه بیداری اسلامی، 3(5)، 77-95.
  • قاسمی، فرهاد (1385). ساخت ژئوپلیتیکی سیستم بین‌الملل نویت و استراتژی نظامی – امنیتی ایالات‌متحده آمریکا. فصلنامه ژئوپلتیک، (2).
  • قامت، جعفر (1379). استراتژی آمریکا در خلیج فارس پس از جنگ سرد. فصلنامه مطالعات خاورمیانه، 7(4)، 165-184.
  • قربان اف، راشد (1395). روندهای مدرن همگرایی منطقه‏ای و حقوق اوراسیایی. فصلنامه مطالعات بین‌المللی، 13(2)، 79-119.
  • کرمی، جهانگیر (1383). نظام بین‌المللی جدید هژمونی، چندقطبی یا تک‌قطبی – چندقطبی؟ فصلنامه سیاست دفاعی، 12(48)، 111-81.
  • کوهن، سائول برنارد (1387). ژئوپلتیک نظام جهانی. (عباس کاردان، ترجمه). تهران: ابرار معاصر تهران.
  • گودبای، جیمز‌ای (1382). تعارض‌های منطقه‌ای. (محمدرضا سعید آبادی، ترجمه). تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  • مختاری، علی، دانش‌نیا، فرهاد و قاسمی، روح الله (1394). ریشه‌های ناکامی سیاست خارجی آمریکا در عراق. فصلنامه علمی – پژوهشی سیاست خارجی؛ (2)، 183-214.
  • منوری، سید علی (1384). محور انگلوساکسون و مدیریت بحران‌های بین‌المللی پس از جنگ سرد در چهارچوب سازو کار موازنه قدرت. در کتاب اروپای 5، ویژه روابط آمریکا و انگلیس. تهران: ابرار معاصر.
  • میرترابی، سید سعید (1399). چالش چین در برابر ایالات‌متحده؛ رقابت برسرجایگاه و الگوی ارائه کمک خارجی. فصلنامه روابط خارجی، 12(2).
  • ناقوسی، سنا و محسن میرحسینی (1395). بررسی نقش و اهمیت منطقه خاورمیانه برای قدرت‌های بزرگ به‌ویژه ایالات‌متحده آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم (با تاکید بر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات ایالات‌متحده آمریکا). کنفرانس بین‌المللی رویکردهای نوین علوم انسانی در قرن 21، با همکاری دانشگاه روسی ارمنی اسلاونیک ارمنستان، رشت.
  • نجفی سیار، رحمان (1399). بحران کرونا و تغییر پویش‌های راهبردی نظام بین‌الملل. فصلنامه روابط خارجی، 12(3).
  • نقیب‌زاده، احمد (1383). تاریخ دیپلماسی و روابط بین‌الملل از وستفالی تا امروز. تهران: نشر قومس.
  • ونت، الکساندر (1382). نظریه اجتماعی سیاست بین‌الملل. (حمیرا مشیرزاده، ترجمه). تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
  • هدایتی شهیدانی، مهدی و رمضانپور شلمانی، جواد (1398). رویکرد ایالات‌متحده نسبت به استمرار توسعه اقتصادی – نظامی چین(مطالعه موردی دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ). فصلنامه مطالعات سیاسی، 16(2)، 71-91.
  • یزدانی، عزت الله، طالعی حور، رهبر و بهرامی، رستم (1396). نقش روسیه و چین در گذار نظام بین‌الملل از تک‌قطبی به چندقطبی. فصلنامه مطالعات سیاسی، 9(36)، 65-90.
  • Beschloss, M. (2006). Our Documents: 100 Milestone Documents From The National Archives. Oxford University Press. pp. 99-194. 
  • Bowman,S. (2007). Iraq:US.MilitaryOperations CRS Report for Congress.Congressional ResaraechService,pp:1-14.
  • Boxill, l. (2012-2014). From Unipolar to Multipolar the remarking of global hegmoney. IDEAZ( Specal issue),vol10-12.
  • Buzan, B., Charles J. & Richard L. (1993). The Logic of Anarchy: Neorealism to Structural Realism. New York: Culumbia University Press.
  • Cirincion, Joseph.t.Mathews,Jessica,Percovich,George.Otven,Alexis (2004). WMD in Iraq Evidence and Implications. Carnegie endowment for International pacece.
  • Congerssional Research Service (2019).China’is Economic Rise:History, Trends,Challenges and Implications for the United State.
  • Darwich,M. (2019).greatandregional powers in the middle east, project on middle east political sincece. pompes studies34.
  • Duncan,w. Raymond (2004).world politics in the 21 centery. London: longman.
  • Flemes, D. (2010). Regional Leadership in the Global System: Ideas, Interests and Strategies of Regional Powers. Farnham, Ashgate.
  • Fulton, J. (2019).friends with benfits: chine s partnership diplomacy in the gulf. project on middle east political sincece, pompes studies34.
  • Inamn, Ph. (2013) China overtakes US in world trade. the guardian, 11 Feb, http://www.theguardian.com/business/2013/feb/11/china-worlds-largest-trading-nation.
  • NATO-OTAN(2019). Defence Expenditure of NATO Countrires(2012-2019). Press Releace Communique ,de press.
  • Nikolas heinrich, M. (2015).one war many reasons :the US invasion of Iraq. E-International relations,pp:1-11.
  • Rayn, C. (2019). Shifting alliance and shifting theories in the middle east. project on middle east political sincece, pompes studies34.
  • Senyuk, Y. (2018). The Cultures of Anarchy of the International System and Their Influence on Europen Intergration Processe. Europen Political and Law Discourse,VOL5,pp:55-60.
  • Shaw, M. Timothy, Cooper, Andrew F. & Antkiewicz, Agata. 2007. Global and/or Regional Development at the Start of the 21st Century? China, India and (South) Africa. Third World Quarterly, 28:7.
  • T.Azar, Kh. (2011). American Forign Policy and it’s link to Terrorism in the Midel East. Liberary of Congress Control Number, American.
  • Waltz, K. N. (1979). Theory of International Politics. McGraw-Hill.
  • Zakaria, F. (2008). The Post-American World. W.W. Norton & Company.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار